De aandelenmarkten waren in de afgelopen weken optimistisch gestemd, door toegenomen hoop op een goede afloop van de schuldencrisis. Maar ook als de beleidsmakers erin slagen om afdoende maatregelen te nemen en de eurozone niet uiteenvalt, is de schade voor de economie groot. Prognoses van conjunctuurinstituten en banken duiden, ook in dit relatief gunstige scenario, op een lichte recessie in Europa en een verder oplopende werkloosheid. Loopt de situatie alsnog uit de hand, dan wordt algemeen verwacht dat de gevolgen ernstiger zijn dan in 2008/2009.

Tegen deze achtergrond is het niet verwonderlijk dat van meerdere kanten sombere berichten doorkomen over de armoede in Nederland en andere industrielanden. Zo maakten het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Sociaal en Cultureel Planbureau deze week bekend dat het aantal Nederlanders dat in armoede leeft een stijgende lijn vertoont. In een gezamenlijk rapport spreken de bureaus de verwachting uit dat dit en volgend jaar 60.000 huishoudens onder de zogenaamde lage-inkomensgrens zullen zakken. Daarmee komt het aantal arme huishoudens op 588.000, wat overeenkomt met 8,5 procent van het totale aantal huishoudens. Zo’n 1 miljoen Nederlanders leven dan van minder dan 940 euro per maand (alleenstaanden) of 1770 euro (gezinnen met twee kinderen). Meer nog dan dit grote aantal is pijnlijk dat in 2010 maar liefst een op de tien kinderen arm was.

De OESO, de in Parijs gevestigde denktank van 34 indus­trielanden, kwam deze week eveneens met een rapport dat de vinger legt op inkomensongelijkheid. Niet zozeer de recente crisis, maar technologische veranderingen zijn er de oorzaak van dat de inkomensverschillen in de meeste industrielanden in de afgelopen 25 jaar zijn toegenomen. De organisatie roept overheden op om snel actie te ondernemen om de ongelijkheid terug te dringen. Vooral goed onderwijs zou hieraan kunnen bijdragen.

De Nederlandse situatie is in internationaal perspectief nog gunstig. De ongelijkheid is volgens de OESO ook hier toegenomen, maar minder dan in de meeste andere industrielanden. De cijfers van het CBS geven bovendien aan dat ondanks de stijging in de afgelopen jaren, het aantal arme huishoudens lager is dan in de periode 2000-2006. Maar schrijnend blijft natuurlijk dat in het rijke Nederland (met het hoogste gemiddelde inkomen per hoofd van de bevolking binnen de eurozone na Luxemburg) zo veel mensen geconfronteerd worden met armoede.

Uit ethische motieven is er veel voor te zeggen om bij de overheidsbezuinigingen de laagste inkomens sterker te ontzien dan nu het geval is. Maar ook om de negatieve effecten op de particuliere consumptie te beperken lijkt het erop dat het onverstandig is om, juist in Nederland, het aantal huishoudens onder de lage-inkomensgrens sterk op te laten lopen.

Ten eerste zijn het de lage inkomens die het hardst snoeien op de uitgaven als het inkomen daalt. De hoge inkomens sparen liever wat minder als het tegenzit dan dat zij hun uitgaven terugbrengen. Daarnaast blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat korten op uitkeringen een groter negatief effect heeft op de particuliere consumptie dan een overeenkomstige matiging van de lonen. Een derde argument is dat in Nederland (en in andere relatief sterke landen in de eurozone) beter niet al te hard kan worden bezuinigd. Er zou juist tegenwicht geboden moeten worden aan de enorme ombuigingen die nu moeten plaatsvinden in de Zuid-Europese landen. Door in alle landen tegelijk fors te snoeien in de overheidsuitgaven neemt het risico dat Europa in een neerwaartse spiraal terechtkomt snel toe.

Het idee dat het vertrouwen op de financiële markten terugkeert door duidelijk te maken dat de overheidsfinanciën in de eurozone op orde worden gebracht is goed. Tegelijkertijd dient echter te worden beseft dat harde bezuinigingen een averechts effect zullen hebben als de economie hierdoor te hard wordt getroffen.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.