Ten tijde van de Koude Oorlog tussen de landen van het Warschau­pact, geleid door de Sovjet-Unie, en het westers bondgenootschap, gegroepeerd rond de NAVO, genoten spionagefilms in Europa grote populariteit. Daarin ontspon zich een geheimzinnige wereld van spionage en contra­spionage: niets was wat het leek en geen persoon leek te zijn wie hij zei dat hij was.

Terwijl de twee vijandige blokken op verschillende plaatsen in de wereld hun oorlogen publiekelijk uitvochten, woedde er ondergronds, in de duistere wereld van de inlichtingen­diensten, een heel andere strijd. Er werden crisissituaties gecreëerd die de aandacht moesten afleiden van andere, meer essentiële ontwikkelingen die verborgen dienden te blijven.

In dit daglicht komen de onthutsende ontwikkelingen van de afgelopen week in Teheran in een ander licht te staan. De gebeurtenissen rond de bestorming Britse ambassade beheersten wereldwijd dagenlang de voorpagina’s, wat waarschijnlijk precies de bedoeling was van de Iraanse autoriteiten. De Iraanse veiligheidsdiensten hadden duidelijk de opdracht van hogerhand niet in te grijpen tijdens de bestorming.

De actie bracht het jaar 1979 in herinnering, toen op vrijwel identieke wijze de Amerikaanse ambassade in Teheran bestormd werd en een groot aantal Amerikanen meer dan 440 dagen in gijzeling werd gehouden.

Oplopende spanningen

De afgelopen weken zijn de spanningen tussen Engeland en Iran snel opgelopen. Op 
22 november besloot Engeland om alle handelsbetrekkingen met Iraanse banken te beëindigen, als reactie op de Iraanse nucleaire activiteiten. Als antwoord hierop lieten de Iraanse autoriteiten zondag de Britse ambassadeur, Dominick Chilcott, weten dat hij Iran diende te verlaten.

Dinsdag, de dag waarop de Britse ambassade werd bestormd, was het precies een jaar geleden dat de Iraanse atoomgeleerde Majid Shahriari werd vermoord. Shahriari stond hiermee in een lange reeks van Iraanse atoomgeleerden die de afgelopen jaren ofwel werden vermoord ofwel op mysterieuze wijze verdwenen. Iran is ervan overtuigd dat de Israëlische Mossad en de Amerikaanse CIA hiervoor verantwoordelijk zijn. En zo komt de schimmige wereld van spionage en inlichtingendiensten in beeld.

Red de as

In de koude oorlog die in het Midden-Oosten al decennialang woedt tussen de sjiitische en soennitische islam, ontwikkelden zich twee assen: een sjiitische, onder aanvoering van Iran, en een soennitische, onder leiding van Saudi-Arabië en de andere golfstaten. De sjiitische as strekt zich uit van Iran in het oosten en via Irak en Syrië tot Hezbollah in Libanon in het westen. De soennitische as bevindt zich ten zuiden hiervan. Met name de olierijke golf­staten zijn militair zwak, en voor hun verdediging vrijwel geheel aangewezen op de Verenigde Staten.

Tot enkele jaren geleden was dit geen probleem. Osama bin Laden, de toenmalige leider van de terreurorganisatie al-Qaida, zei enkele jaren geleden veelbetekend in een van zijn videoboodschappen dat zowel personen als landen de natuurlijke neiging hebben „om hun kaarten te zetten op het winnende paard.”

Vertaald naar de situatie in het Midden-Oosten betekende dit dat de Arabische golfstaten zich zelfverzekerd voelden omdat de Verenigde Staten werden gezien als het winnende paard in de regio. Sinds het Iraakse drama zijn de kaarten echter opnieuw geschud. De snelle Amerikaanse militaire terugtrekking uit Irak bevestigde het beeld nog eens dat het triomferende Iran het nieuwe winnende paard van de regio was.

Totdat begin dit jaar de problemen in Syrië begonnen en het regime-Assad steeds meer in een internationaal isolement terechtkwam. Dat bracht de gehele sjiitische as in beweging; Syrië vormt hierin een essentiële schakel. Er wordt koorts­achtig gewerkt om deze schakel te behouden. Zo komen er vanuit Irak bijvoorbeeld berichten naar buiten dat er dagelijks honderden bussen met leden van de militie van de sjiitische geestelijke Muqtada al-Sadr 
Syrië binnenrijden. Iran regisseert achter de schermen alle acties van de as van oost tot west.

Het is moeilijk om al deze activiteiten in kaart te brengen. Er hebben zich de afgelopen weken echter enkele merkwaardige ontwikkelingen voorgedaan, die vreemd genoeg paralellen vertonen in oost en west. Enkele weken geleden maakte de Libanese Hezbollah bekend een netwerk te hebben opgerold van agenten van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA. Volgens goed ingevoerde Libanese kranten zou het gaan om de arrestatie van in totaal twaalf CIA-spionnen, waardoor de werkzaamheden van de CIA in Libanon definitief zouden zijn beëindigd.

Het Amerikaanse Pentagon zweeg in alle talen, maar in dezelfde tijd doken er berichten op dat ook een onbekend aantal CIA-agenten zou zijn opgepakt in Iran. Dit laatste werd impliciet bevestigd door Washington. Hezbollah maakte bekend dat het CIA-netwerk in Libanon was opgerold dankzij de meest geavanceerde telecommunicatie technieken. Sindsdien circuleren er geruchten dat het hierbij zou gaan om apparatuur die door het Duitse bedrijf Siemens aan Iran is geleverd.

Explosies

Hezbollah heeft in het zuiden van Libanon een imperium opgebouwd dat zich feitelijk aan iedere controle van de Libanese staat onttrekt. Vrijwel dagelijks stuurt Israël verkennings­vliegtuigen naar dit gebied, en ook hier deed zich enkele weken geleden iets vreemds voor. VN-soldaten volgden vanaf de grond zo’n Israëlisch ver­kenningstoestel, dat echter plotseling van de radar verdween. Sindsdien heeft niemand hier meer iets over vernomen, en zowel de Israëlische als de Libanese autoriteiten doen er het zwijgen toe. Dit alles lijkt erop te wijzen dat Hezbollah zijn activiteiten in zuidelijk Libanon momenteel opvoert.

Net zo mysterieus zijn de vreemde explosies die in het gebied plaatsvinden. De Libanese krant Daily Star meldde vorige week dat zich in zuidelijk Libanon een „enorme ontploffing” had voorgedaan. Hezbollah liet onmiddellijk het hele gebied hermetisch afsluiten, zodat niemand weet wat zich hier precies heeft afgespeeld. Officieel heet het dat er een oude landmijn was ontploft, maar niemand hecht enige waarde aan deze verklaring. Was Hezbollah aan het experimenteren met een nieuw soort wapen en ging er iets fout, of was er sprake van sabotage door een buitenlandse inlichtingendienst?

Deze vragen zijn des te prangender, omdat zich de afgelopen weken ook in Iran mysterieuze explosies hebben voorgedaan bij nucleaire faciliteiten. Ongeveer tien dagen geleden had er een grote ontploffing plaats bij een nucleaire centrale vlak bij Teheran, die buitengewoon nauwkeurig gepland en gecoördineerd moet zijn geweest.

De explosie vond namelijk plaats op het moment dat de Iraanse generaal Moghaddam de centrale bezocht met een aantal „Chinese gasten”, die allen om het leven schijnen te zijn gekomen. Begin deze week heeft er wederom een grote explosie plaatsgevonden, ditmaal in de buurt van de Iraanse stad Isfahan. Het feit dat Teheran beide gebeurtenissen hardnekkig ontkent, bevestigt in de ogen van experts de ernst van de explosies.

Rest slechts de vraag of binnen­landse of buitenlandse krachten hiervoor verant­woordelijk waren.

Rookgordijn

Het is tegen de achtergrond van al deze ontwikkelingen dat dinsdag plotseling de Britse ambassade in Teheran werd 
bestormd. Er vinden momenteel koortsachtige activiteiten plaats binnen de sjiitische as die direct of indirect verbonden zijn met de ontwikkelingen in Syrië.

De bestorming van de Britse ambassade in Teheran en alle internationale tumult hierover fungeren hierbij als een rookgordijn dat de aandacht moet afleiden van wat zich in werkelijkheid afspeelt. De koude oorlog in het Midden-Oosten heeft als gevolg van de zogenaamde Arabische lente belangrijk aan hitte gewonnen en ook in deze oorlog doen spionage en contraspionage ondergronds hun werk.