Het boek ”De Oranjes” „is geboren uit tijdverdrijf. Zoals anderen kruiswoordraadsels en cryptogrammen oplossen, zo maken wij lijstjes. Bijvoorbeeld lijstjes over de Oranjes. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het een verslaving is”, zegt Arendo Joustra, hoofdredacteur van het weekblad Elsevier en initiatiefnemer van het boek. Hij verzamelde samen met Jeroen Langelaar, Annemarie van Ulden en Jos Widdershoven bijna 300 pagina’s vol met bijzondere weetjes over de koninklijke familie. De rijen en reeksen zijn niet gegroepeerd rond thema’s. Dat maakt de uitgave verrassend.

En het nut van een boek vol lijstjes en reeksen? Joustra is er duidelijk over: „Toen Gijs van der Wiel nog baas was van de Rijksvoorlichtingsdienst (van 1968 tot 1983), gaf hij altijd de volgende raad aan jonge journalisten die in Den Haag begonnen: Als je wilt weten hoe de dingen gaan bij het Koninklijk Huis, dan moet je naar het verleden kijken. Want de koninklijke familie is vaak trouw aan eerder gekozen oplossingen en procedures.”

Het boek bevat tal van wetenswaardigheden. Zo zetten de auteurs nog eens op een rij wie er lid zijn van de koninklijke familie en welke Oranjes tot het Koninklijk Huis horen. In de volksmond worden die twee begrippen vaak door elkaar gehaald.

De koninklijke familie is echter de familie Oranje-Nassau. Dan gaat het over alle kinderen en kleinkinderen van koningin Juliana. Het Koninklijk Huis bestaat uit een kleinere groep mensen: alle Oranjes die in aanmerking komen voor de troon. Concreet gaat het om zeventien personen: koningin Beatrix, Pieter van Vollenhoven, prinses Margriet, prinses Laurentien, prins Willem-Alexander, prins Maurits, prins Constantijn, prins Bernhard jr., prinses Marilène, prinses Máxima, prinses Annette, gravin Eloise, prinses Catharina-Amalia, graaf Claus-Casimir, prinses Alexia, gravin Leonore, prinses Ariane.

Als prins Willem-Alexander de troon bestijgt, verliezen de kinderen van prins Constantijn en de prinsen Maurits en Bernhard jr. hun lidmaatschap van het Koninklijk Huis, niet hun recht op troonsopvolging. Dan telt het Koninklijk Huis nog tien leden.

Belasting

Verschillende feiten zetten de lezers met beide benen op de grond. Zo sommen de auteurs op welke uitzonderingen de koningin, prins Willem-Alexander en prinses Máxima hebben in de Belastingwet. Vrijwel geen. De schrijvers benadrukken dat de koningin en het prinselijk paar gewoon belastingplichtig zijn. Zij wijzen erop dat de koningin en de prins en prinses geen loon- of inkomstenbelasting betalen over de uitkering die ze van het Rijk krijgen, maar „die belasting is als het ware al in de uitkering verdisconteerd.” Dat verheldert en voorkomt een valse weergave van zaken.

Joustra en de zijnen ontrukken ook interessante details aan de vergetelheid. Wie zou anders nog weten dat het ARP-Kamerlid Abraham Kuyper –later premier– niet aanwezig was bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898 vanwege verblijf in het buitenland? Wie zou anders weten dat er in het Koninklijk Huisarchief in Den Haag ruim 60.000 muziekpartituren liggen, waarvan er circa 1000 geschreven zijn voor leden van de koninklijke familie? En wie zou er anders nog aan denken dat een halfbroer van terroristenleider Osama bin Laden medefinancier was toen prins Bernhard het Wereld Natuur Fonds oprichtte? Ook het feit dat prins Bernhard zeven vliegtuigcrashes overleefde, zou anders wegzakken.

Zo zijn veel overzichten en opsommingen meer dan saaie rijtjes. De auteurs spreken zelf van een boek vol „frivole lijstjes, serieuze lijstjes, officieuze lijstjes, formele lijstjes, nutteloze lijstjes, politiek correcte en incorrecte lijstjes.” En zo is het.

Bekaaid

Opvallend is dat koningin Beatrix er in sommige opzichten bekaaid afkomt, zoals het boek laat zien. Zo heeft zij in tegenstelling tot haar grootmoeder, moeder en vader maar één eredoctoraat ontvangen: van de Universiteit Leiden bij haar 25-jarig regeringsjubileum.

De academische wereld is kritisch geworden over het zomaar verstrekken van eredoctoraten aan vooraanstaande personen als eerbewijs. Terecht, maar dat dit het resultaat is, geeft aan dat de balans is doorgeslagen. Zo heeft de koningin zich op tal van momenten ingezet voor de Europese samenwerking. Dat zou toch reden kunnen zijn voor meer eredoctoraten.

Ook het aantal standbeelden van koningin Beatrix is klein: welgeteld één. Het beeld van een fietsende Beatrix staat in Rheden bij Arnhem. Van koningin Wilhelmina bestaan er zeker twaalf standbeelden, aldus het boek.

Het kan zijn dat standbeelden pas na een troonswisseling of overlijden worden opgericht. Ook de tijdgeest helpt niet mee. Maar als populaire volkszangers wel in steen of brons een plaats krijgen in het straatbeeld, waarom dan het staatshoofd niet? Nederland kan in dat opzicht nog wat leren van Groot-Brittannië.

COC

”De Oranjes” illustreert ook hoe de tijden –snel– veranderen. Bij de beschrijving van de geschiedenis van Koninginnedag meldt het boek dat in 1969 –dus slechts veertig jaar geleden– de organisatoren van het defilé bij Paleis Soestdijk laten weten dat „invaliden, zieken en bejaarden” en christelijke verenigingen welkom zijn bij het eerbetoon aan koningin Juliana, maar dat homovereniging COC, leden van de Socialistische Jeugd en „langharigen” niet worden verwacht.

De rijtjes met namen van leden van de hofhouding laten zien dat de tijd van vooral adellijke mensen rond de troon voorbij is. De laatste decennia zijn de adviseurs en rechterhanden van de koningin steeds vaker mensen die vanwege hun kwaliteiten of kennis worden gekozen.

De Troonrede krijgt ook veel aandacht van Joustra en zijn medeschrijvers. De bede aan het einde van de Troonrede „zorgt al sinds halverwege de negentiende eeuw voor commotie”, aldus het boek. In 1849 klonk de bede nog zo: „Het Vaderland plukke van onzen arbeid rijke vruchten! De weldadige Opperbestuurder van ons lot schenke daarop Zijn zegen.” In 1900 sprak koningin Wilhelmina: „Mogen Uwe beraadslagingen, Mijne Heeren, vruchtbaar zijn en Uwe ijver en toewijding, onder Gods zegen, veel goeds doen tot stand komen voor het Vaderland en zijn Koloniën.” Tijdens de paarse kabinetten van 1994-2002 klonk er geen verwijzing meer naar God. Tot verontwaardiging van onder anderen SGP-leider Van der Vlies, zoals het boek vermeldt. Premier Balkenende bracht daar weer positief verandering in.

Het is verleidelijk te blijven citeren uit ”De Oranjes”, want er passeert veel interessants: koninklijke honden, alle onderscheidingen, de namen van hoge hovelingen, de ex’en van prins Willem-Alexander, koninklijke echtscheidingen, en de bijnamen van bekende Oranjes. Het boek laat ook zien dat er sinds Willem de Rijke, de vader van prins Willem van Oranje, twintig andere Willems binnen het geslacht Nassau zijn geboren. Prins Willem-Alexander sluit de rij.

De auteurs geven zelf aan dat een boek met zo veel feiten ongetwijfeld nog fouten zal bevatten. Toch lijken dat er maar heel weinig te zijn. Een kleinigheid is dat de Poolse 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade niet in 1944, maar in 2006 werd onderscheiden met de Militaire Willemsorde. En in het rijtje met ”Dominees bij huwelijken” staat ook de naam van Bär, zonder de vermelding dat hij een rooms-katholieke bisschop was. Verder ontbreken in het overzicht van de steden van de Oranjeroute de Zeeuwse plaatsen Middelburg, Veere en Vlissingen, die sinds vorig jaar deel uitmaken van de toeristische route door Nederland, België en Duitsland. Maar dat zijn foute details waar het waardevolle naslagwerk geen schade door lijdt.

Sommige rijtjes zijn plezierig om te lezen, andere prikkelen of wekken irritatie. Eén ding staat vast, concludeert Joustra echter in het boek: „Hoe je ook mag denken over de monarchie, dit zijn de feiten.” Zo is het. Zij het soms met een groot ”helaas” erbij.

De Oranjes. Verrassende feiten over ons koningshuis, Arendo Joustra e.a.; uitg. Bertram+de Leeuw Uitgevers, Amsterdam, 2011; ISBN 9789461560520; 300 blz.; € 14,95 (e-book € 7,50).


Onnatuurlijke dood

Vijf Oranjes stierven een niet-natuurlijke dood, zo somt ”De Oranjes” op.

1. Willem I, Prins van Oranje, die in 1584 in Delft wordt doodgeschoten door Balthasar Gerards.

2. Willem Frederik, vorst van Nassau-Dietz, die zichzelf in 1664 door het hoofd schiet als hij zijn pistool controleert. Acht dagen later overlijdt hij.

3. Willem III, prins van Oranje, valt in 1702 van zijn paard en sterft aan de complicaties daarvan.

4. Johan Willem Friso, vorst van Nassau-Dietz en prins van Oranje, verdrinkt in 1711 in het Hollands Diep als hij op weg is naar Den Haag.

5. Willem Frederik Nassau, een bastaardkind, sterft in 1857 na een poging tot zelfmoord.

Regeringsvliegtuigen

Nederland heeft vier regeringsvliegtuigen gehad.

1947-1960: een DC-3, met registratiecode PH-PBA

1960-1972: een Fokker F-27 Friendship, de PH-PBF

1972-1996: een Fokker F-28 Friendship, de PH-PBX

1996-heden: een Fokker F-70, de PH-KBX, waarbij KBX voor koningin Beatrix staat.

Aflossing

Hoe oud waren de Nederlandse koningen en koninginnen toen zij aantraden?

Wilhelmina 18 jaar

Willem III 32 jaar

Juliana 39 jaar

Beatrix 42 jaar

Willem I 42 jaar

Willem II 47 jaar

Prins Willem-Alexander werd op 27 april 44 jaar.