Het Tropenmuseum voert het logo van een wijdvertakte boom. Een goed beeld voor de reikwijdte en het netwerk van dit museum. Het Tropenmuseum maakt sinds honderd jaar deel uit van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). Dat is een organisatie die kennis heeft op een terrein dat reikt van vaccinaties in Ethiopië tot ondersteuning van Mozambikaanse boeren en de conservering van foto­collecties uit Ambon. Lejo Schenk: „Het Tropenmuseum is maar één onderdeel van het KIT. Daarnaast hebben we het Tropentheater, de Information and Library Services, de afdeling biomedisch onderzoek, die verbonden is aan verschillende universiteiten, en een afdeling advies en onderzoek naar ontwikkelingshulp. Al een eeuw lang zijn we als Tropenmuseum verbonden met die andere takken.”

De verbondenheid van het Tropen­museum met het KIT is een belangrijk gegeven in de discussie die speelt over de subsidiëring van het museum. Museumdirecteur Schenk benadrukt graag dat het Tropenmuseum niet alleen over exotische dingen gaat, maar door zijn internationale contacten ook een beetje exotisch is. Worden in Nederland de meeste musea gesubsidieerd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), het KIT krijgt jaarlijks 50 miljoen euro uit het potje van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking. Twintig miljoen euro gaat naar het Tropen­museum.

Staatssecretaris Knapen is echter van mening dat de subsidiëring van het Tropenmuseum overgeheveld moet worden naar het ministerie van OCW. Schenk: „Hij wil van de culturele tak van het KIT af. Het Tropenmuseum moet los komen te staan van het KIT en meer samenwerken met bijvoorbeeld het Museum Volkenkunde in Leiden. De activiteiten van het museum zijn door de lange samenwerking met het KIT echter sterk verweven met bijvoorbeeld de bibliotheek, de zogenaamde Information and Library Services.”

Een voorbeeld van de hechte samen­werking tussen het museum en de bibliotheek is de oprichting van een museum in Sintang op het eiland Borneo. „Het Tropenmuseum heeft geholpen met het verzamelen van een collectie en stelde daarvoor kennis en mensen beschikbaar. De bibliotheektak van het KIT werkte mee aan de digitalisering van documenten en het maken van databases. Loskoppeling van het KIT en subsidiëring door het ministerie van OCW vormen een schijnoplossing.”

Schenk vindt dat de staats­secretaris onvoldoende rekening houdt met het belang van KIT voor ontwikkelingssamenwerking. Opnieuw noemt hij het voorbeeld van het museum op Borneo. „Jarenlang zijn er hevige etnische conflicten geweest op dit eiland. In het museum in Sintang brengen wij de geschiedenis van de verschillende bevolkingsgroepen in kaart. Doordat mensen meer over elkaar te weten kunnen komen en in contact kunnen treden met elkaar, kunnen deze conflicten worden beslecht. Zo legt het museum een basis voor vrede”, stelt Schenk idealistisch. „Beseft Knapen dat het Tropenmuseum ook deze functie heeft?”

Bij de overheveling van het Tropenmuseum van Buitenlandse Zaken naar het ministerie van OCW zijn de eisen streng. „We hebben al veel efficiencymaatregelen genomen. Zo is het museum voortaan op maandag dicht en hebben we het aantal tijdelijke tentoonstellingen beperkt. Zouden we overgaan naar subsidiëring door OCW en samenwerking met het Museum Volkenkunde in Leiden –met alle bijbehorende bezuinigingseisen–, dan wordt onze dienstverlening echt heel mager.”

Volgens Harry Heemskerk, hoofd van de Information and Library Services, staat er voor de bibliotheektak van het KIT nog meer op het spel. „Het Tropenmuseum lijkt nog een issue voor politiek Den Haag, maar over de bibliotheekservice en het theater hoor ik niets.” Van overheveling naar subsidie door het ministerie van OCW lijkt geen sprake te zijn. Ook Heemskerk vraagt zich af of staatssecretaris Knapen voldoende zicht heeft op het belang van de bibliotheek. „De bibliotheek­service van het KIT documenteert al jarenlang allerlei onderzoeken op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Die informatie leveren we aan organisaties zoals ICCO en Oxfam. Zij zouden dan voortaan allemaal afzonderlijk een documentatie­centrum bij moeten houden. Stel je voor wat een informatie en arbeid er dan verloren gaan.”

Heemskerk meent dat de bibliotheek een sleutelrol vervult in internationale informatiestromen. „Een voorbeeld van onze internationale functie is de aanleg van een informatienetwerk voor artsen in Afrika, zodat er overal toegang is tot betrouwbare medische informatie. Op die manier zijn we een inherent onderdeel van ontwikkelingssamenwerking en zou Knapen met een gerust hart in ons kunnen investeren. We zijn geen liefdadigheidsinstelling, maar werken bij zo’n project met kostendekkende tarieven. Daarbij speelt een gezond eigenbelang mee en stellen we ons commercieel op.”

Schenk en Heemskerk denken niet dat het mogelijk is om zonder subsidie de kerntaken van museum en bibliotheek te blijven vervullen. „Wij willen ons wel aan bezuinigingen onderwerpen, maar Knapen eist het onmogelijke van ons”, vindt Schenk. Van een museum en een bibliotheek kan niet hetzelfde verwacht worden als van een puur commerciële instelling, meent Heemskerk. „Om onze service te kunnen blijven verlenen, is er in deze organisatie altijd ”seat money”, zaaigeld, nodig; armslag om een eerste beweging te kunnen maken.”

Steun voor het museum van Amsterdam tot Afrika

Het forse monumentale pand van het Tropenmuseum kreeg zaterdag een ‘omhelzing’ van honderden mensen als protest tegen het wegvallen van subsidie. De mense­lijke keten om het gebouw was een van de vele steunbetuigingen die het Tropenmuseum kreeg.

In het museum liggen zelfs in het toilet foldertjes. ”Steun ons!” staat er in kapitale letters. Op de website van het museum, op Facebook, Twitter en een petitiewebsite vertellen heel wat bezoekers hoe spijtig ze het zouden vinden als het museum en de bibliotheek zouden moeten sluiten.

Tussen de lijkwaden en de graftrommels op de tentoonstelling ”De dood leeft” lopen een vrouw en haar dochter. Het veelvervige gewaad en de krullen met pet van de moeder onderstrepen haar affiniteit met het Tropenmuseum. „Wij zijn hier regelmatig en genieten altijd enorm van de mooie tentoonstellingen”, zegt de vrouw. „Doordat het gebouw zo groot en monumentaal is, komen voorwerpen heel goed tot hun recht.” Ook haar dochter is onder de indruk van de creatieve wijze van presenteren die het Tropenmuseum hanteert. „Neem bijvoorbeeld de tentoonstelling over India, waar je in een sariwinkel stoffen kunt voelen. Of een karaoke waar je mee kunt zingen met Afrikaanse muziek en je stem opgenomen wordt.” Beiden zouden het spijtig vinden als het museum zou moeten sluiten. „Maar is dat pas in 2013? Dat is gelukkig pas over een jaar en in een jaar kan er zo veel veranderen. Hopelijk hebben we dan een andere regering”, vindt de moeder.

Ook internationaal is de dreigende sluiting opgemerkt. Artsen zonder Grenzen is een van de organisaties die verontwaardigd reageerden. Ook de Associatie van Afrikaanse Universiteiten stuurde een open brief naar staats­secretaris Knapen. In de brief betoogt prof. Jegede: „Sinds 2005 werken we met het KIT samen op terreinen als automatisering van bibliotheken en het opzetten van infrastructuur voor elektronisch publiceren voor het hele Afrikaanse continent. Bovendien is het dankzij de publiek-private samenwerking met belangrijke uitgeverijen dat het KIT onze universiteiten toegang verschaft tot onlinedatabanken met belangrijke informatie op vooral medisch gebied.”