Negentig procent van het land in Brazilië is eigendom van nog geen 20 procent van de bevolking; de armste 40 procent bezit niet meer dan 1 procent. In de eerste helft van dit jaar zijn al meer dan 103 landerijen ’gekraakt’, evenveel als in heel 2002. De kraakacties worden georganiseerd door de Beweging van Landloze Boeren, in het Portugees afgekort als MST, die de regering daarmee onder druk wil zetten om braakliggende grond te verdelen onder de armen. Maar na de bezetting van de 2500 hectare grote ranch Tres Marias in het zuiden van Brazilië in mei is voor landeigenaren de maat vol.

„Wij zullen niet aanvallen, maar wij zijn vastbeslotener dan ooit om gebruik te maken van ons grondwettelijk recht om ons land met wapens te verdedigen”, zegt Humberto Sa, eigenaar van een 500 hectare grote boerderij in de deelstaat Parana. Sa zegt dat verschillende boeren milities hebben gevormd en zich hopen te verenigen in een beweging die zich De Graanschuur van Brazilië noemt. Veel grondbezitters hebben gewapende bewakers op hun land, maar het is voor het eerst dat zij openlijk het bestaan van hele milities toegeven.

Op het Braziliaanse platteland kamperen minstens 60.000 gezinnen langs de wegen, wachtend tot zij land toegewezen krijgen of een boerderij kunnen bezetten. In Teodoro Sampaio, 220 kilometer ten noorden van Tres Marias, heeft de MST meer dan 2000 gezinnen bij boerderijen klaarstaan die wachten op een sein om tot bezetting over te gaan.

„Het gevaar van een gewelddadige confrontatie is reëel”, zegt Jose Alberto de Freitas Iegas, die namens de federale politie moet zien te voorkomen dat de vonk in het kruitvat slaat, zoals in 1996, toen bij een botsing tussen de politie en 2000 landloze boeren in het Amazonestadje Eldorado dos Carajas 19 boeren omkwamen en 69 gewond raakten. Dat er nu nog geen doden of gewonden zijn gevallen, komt volgens Iegas doordat „beide partijen bang voor elkaar zijn, zoals de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in de Koude Oorlog.”

Landbezitter Sa vindt dat die vergelijking mank gaat: „Het is een explosieve situatie omdat zij niet bang zijn voor ons en wij niet bang zijn voor hen.”

Sa beticht de MST ervan landeigenaren onder bedreiging met vuurwapens te verdrijven. Politieman Iegas zegt dat er op de bezette landerijen geen vuurwapens zijn aangetroffen. „Grote aantallen landloze boeren en hun werktuigen -hakken, sikkels, zeisen en machetes- zijn onze enige wapens”, zegt Etuino Luiz Mendes van de MST. „Zo hebben wij landeigenaren en gewapende knechten verjaagd die ons probeerden te verwijderen.”

Soms rijden groepen gewapende mannen langs de bezette Tres Marias, die schoten in de lucht lossen en verwensingen schreeuwen. „Blaffende honden bijten niet”, zegt Mendes, „maar dat kan een keer veranderen en als dat gebeurt, zijn wij er klaar voor.”

Tres Marias werd volgens Mendes bezet omdat het land braak lag en in vijf jaar tijd nog geen kilo soja, bonen of ander gewas had geproduceerd. De eigenares kon niet bereikt worden voor commentaar. Volgens de Braziliaanse wet kan grond die buiten productie ligt worden onteigend door de overheid, maar in de officiële registers staat Tres Marias niet als zodanig te boek.

Mendes weet dat een rechter de krakers ieder moment kan gelasten de grond weer te ontruimen, maar hij zegt dat niemand zal vertrekken voordat de overheid andere grond beschikbaar stelt. De krakers willen in elk geval proberen het zo lang uit te houden dat de eigenaar het opgeeft en zijn grond verkoopt aan de overheid, die deze dan weer verdeelt onder de krakers. De landeigenaren zeggen niet tegen grondhervormingen te zijn, maar verdenken de MST van een agenda die verder gaat. Mendes geeft grif toe dat „landbouwhervorming pas de eerste stap is naar socialisme.”

De vlaag van landbezettingen in Brazilië heeft in elk geval een eind gemaakt aan de wittebroodsweken die president Lula door de MST waren gegund. De verwachtingen na Lula’s ambtsaanvaarding op 1 januari waren hooggespannen en de MST is gefrustreerd dat de beloofde landhervormingen uitblijven.

„Wij hebben gewacht en gewacht en tot dusver voor niets”, zegt Adelir de Lima, een MST-leider in Parana.

President Lula zegt meer tijd nodig te hebben voor hervormingen, die met verbetering van de infrastructuur, technische bijstand en landbouwkredieten verdergaan dan eenvoudige herverdeling van land. Hij noemde landhervorming in een recente toespraak „een droom die zal uitkomen.”

Gercine Jose da Silva, regeringsombudsman voor de landbouw, zegt dat sinds het aantreden van Lula 240.000 hectare braakliggende grond is onteigend en herverdeeld en dat de regering er nog steeds op mikt om aan het eind van dit jaar 60.000 gezinnen een eigen stukje grond te hebben gegeven.