Pardon?

Ja, dat was zo ongeveer de reactie die breed leefde toen Papan­dreou maandagavond op televisie zijn plannen openbaarde. Regeringsleiders uit euroland, de Europese Commissie; ze wisten allemaal van niets. Journalisten die hen direct belden voor een reactie, waren degenen van wie ze het hoorden. Op de financiële markten was de verrassing niet anders: de beurzen zakten, de euro daalde tegenover de dollar.

Wat bezielt Papandreou?

Helemaal duidelijk is dat niet. De Griekse premier heeft te maken met een bevolking die flink tegensputtert bij alle hervormingen, bezuinigingen en privatiseringen die Griekenland moet doorvoeren in ruil voor de miljardensteun. Regelmatig tonen burgers hun woede op pleinen en straten. Ook de oppositie omarmt de routekaart van Papandreou en zijn partij Pasok niet bepaald. Door het referendum (in januari) te koppelen aan een vertrouwensstemming in het Griekse parlement (deze week) creëert Papandreou bij een ja in één klap veel draagvlak voor zijn plannen.

Dan is het dus prima?

Ja, dán wel. Maar dat de Griekse bevolking massaal Nè (in het Grieks betekent dat ja!) zegt tegen het hulppakket is allerminst zeker. Uit een peiling bleek zaterdag al dat ze weinig goeds verwachten van het akkoord over de aanpak van de schuldencrisis. Bijna 60 procent beoordeelt de deal –waarbij Griekenland naast een eerdere lening van 110 miljard euro nog eens 130 miljard is toegezegd– als „negatief”, of „waarschijnlijk negatief.” Veel zal afhangen van de exacte formulering van de vraag en of de Grieken voldoende duidelijk wordt gemaakt wat een nee kan betekenen. Dat slechts een op de vijf Grieken daadwerkelijk de euro wil inruilen voor de drachme, is in dit verband veelzeggend. Hoe dan ook: de Griekse premier zet veel op het spel. Een woordvoerder van de belangrijkste oppositiepartij noemt de actie daarom roekeloos. „Papandreou speelt kop of munt met de toekomst van Griekenland in Europa.”

Wat betekent een nee?

Het zal Athene in ieder geval in een politieke crisis storten. Nieuwe verkiezingen zijn bij een nee onvermijdelijk. De kans bestaat dat Griekenland in dat geval uit de euro en de Europese Unie zal stappen. Op korte termijn geldt in ieder geval dat de bizarre situatie ontstaat dat parlementen in eurolanden zich dezer dagen moeten buigen over de deal om Griekenland te helpen, terwijl de Grieken die steun wellicht torpederen. Ook zullen de plannen om banken te vragen de helft van de Griekse schuld weg te strepen, vertraging oplopen, net als de invulling van andere belangrijke details in het akkoord voor de eurozone. Een eventueel Grieks faillissement kan in theorie grote gevolgen hebben voor Europese banken, de Europese Centrale Bank en overheden die voor flinke bedragen geld in Athene hebben uitstaan. Verder zal, als één land de euro verlaat, de onzekerheid toenemen omtrent andere potentiële kandidaten, zoals Portugal, Italië en Spanje. De rente die deze landen moeten betalen over hun schuld zal fors oplopen, waardoor de euro als geheel onder zware druk komt te staan.

Is er dan niemand positief?

Voor eurosceptici komt het Griekse referendum als geroepen. PVV-leider Wilders toonde zich maandagavond bijvoorbeeld opgelaten. Via Twitter liet hij weten: „De eurotop is ’n complete euroflop. Met referendum Griekenland kan het eurotop-accoord de prullenbak in. Mooi. Nu ook snel referendum in NL!”