Zing psalmen onberijmd op bekende melodie

Onlangs verscheen de nieuwe respectabele psalmberijming van ds. C. J. Meeuse. In de rubriek Beeldenstorm (RD 25-11) stelde Jaco van der Knijff op grond van de historie een vraagteken bij de wenselijkheid en haalbaarheid van weer een nieuwe psalmberijming. Men spreekt van een paradigmaverschuiving als de werkelijkheid vanuit een radicaal veranderd perspectief beschouwd gaat worden. Graag zou ik een liturgische paradigmaverschuiving willen voorstellen: laten we de psalmen voortaan ook niet-berijmd zingen op de melodieën van ons psalmboek.

Kan dat dan? Jazeker. Psalm 81 vers 11 luidt onberijmd: „Ik ben de Heere, uw God, Die u heb opgevoerd uit het land van Egypte; doe uw mond wijd open en Ik zal hem vervullen.” Wij zijn eraan gewend dat volgens de berijming van 1773 daar de volgende twee berijmde coupletten bij horen: ”Ik, Ik ben de Heer’” en ”Opent uwe mond”.

We kunnen Psalm 81 vers 11 echter ook onberijmd zingen op de melodie van ”Opent uwe mond”: ”’k Ben de HEER’, uw God / Die u uit Egypte / heb geleid, bevrijd / Opent wijd uw mond / Ik zal hem op grond / van Mijn Woord vervullen!”

Niemand zal de zingbaarheid ervan kunnen ontkennen. Voordeel is ook dat de tekstzuiverheid toeneemt. Kijken we naar het aantal letterlijke woorden, dan bedraagt het letterlijkheidspercentage van 1773 slechts 32 procent. Wanneer we de tekst onberijmd zingen, is dat maar liefst 72 procent. Door onberijmd te zingen, leren we dus vele Bijbelgedeelten bijna letterlijk uit het hoofd!

Natuurlijk is het zo dat opvulpassages nodig blijven, omdat het aantal woorden nu eenmaal kleiner is dan het aantal noten van de melodie. Hoe groter de verzonnen opvulling, des te groter de kans op invoering van subjectieve of zelfs on-Bijbelse gedachten.

Noch de basis van de psalmzang, noch de musicologie, noch de letterkunde verzet zich tegen het fenomeen van onberijmde verzen. Oorspronkelijk zijn de psalmen reciterend gezongen. Calvijn wilde bereiken dat het kerkvolk zou gaan zingen en gebruikte als middel daartoe het lied. Niet de berijming was doel, maar de zingbaarheid door de gemeente.

Maar er is toch niet alleen een rijmende tekst, maar ook een muzikaal ‘rijmende’ melodie? Is dat dan geen twee-eenheid? In de Engelse traditie kent men de zogeheten ”chant”: de psalmtekst wordt onberijmd gezongen op een vaste vorm van akkoordwisseling, niet zijnde een melodie in onze zin van het woord. De structuur van die akkoordwisseling ‘rijmt’ echter wel. Het ‘rijmen’ van de chant in muzikale zin, verdraagt zich blijkbaar heel goed met het niet-rijmen van de tekst.

Er zijn mijns inzien dan ook geen intrinsieke redenen, noch in de scheppingsuiting van taal noch in die van muziek, die verhinderen dat onberijmde tekst in liedvorm (in musicologische zin) wordt gezongen. We worden slechts gehinderd door het onbekende: een paradigmaverschuiving ligt ons niet. We hechten vaak aan traditie omdat deze ons zekerheid, gemoedsrust en bevindelijkheid gaf.

Overigens kunnen ook in het onberijmde wel degelijk literaire elementen worden verwerkt. Er is meer dan eindrijm. Maar we wel te bedenken dat berijming oorspronkelijk geen literaire hoogstandjes beoogde.

Natuurlijk, berijming als literair fenomeen is niet strijdig met de eigen aard van het Boek der psalmen. Dat presenteert zichzelf immers in een literaire gestalte. Het argument van letterlijkheid zou echter het zwaarst moeten wegen. Niet onze toevoegingen, maar de oorspronkelijke tekst van de Psalmen dient tot zijn recht te komen. Sinds ik psalmberijmingen systematisch onderzoek vanuit het perspectief van het letterlijkheidsgehalte, is mij duidelijk geworden hoeveel (onnodige) eigen inbreng er is ingeslopen.

De auteur is dirigent en kerkorganist.

Zing psalmen onberijmd op bekende melodie

Opinie

RD.nl in uw mailbox?