Dood Gaddafi verdeelt Afrika
JOHANNESBURG/NAIROBI (ANP) – In Afrikaanse landen wordt zeer verdeeld gereageerd op de dood van de Libische dictator Muammar Gaddafi. Die werd in 2008 door collega-leiders nog uitgeroepen tot ’Koning der Koningen’ vanwege zijn inspanningen voor vergaande samenwerking tussen Afrikaanse landen, maar had ook vele tegenstanders op het continent.
Gaddafi steunde in het verleden met ’zijn’ oliedollars een lange reeks rebellenbewegingen en bevriende dictators, die verantwoordelijk waren voor de dood van miljoenen mensen. Zo kon Idi Amin, die in de jaren ’70 een bloedbad aanrichtte als dictator van Uganda, rekenen op wapens en geld uit Libië. Amin vond na de val van zijn bewind in 1979 een veilig heenkomen in Libië.
De opmerkelijkste bondgenoot van Gaddafi was vermoedelijk Nelson Mandela. Het anti-apartheidsicoon en de eerste zwarte president van Zuid-Afrika vergat nooit dat Gaddafi zijn Afrikaans Nationaal Congres altijd had gesteund in de strijd tegen het apartheidsbewind.
Mandela bezweek in de jaren ’90 niet voor druk van westerse landen om afstand te nemen van Gaddafi. Hij speelde een cruciale rol in het beëindigen van de internationale pariastatus van Gaddafi in 2003. Die was ontstaan in 1988 door de terreuraanslag op een Amerikaans passagiersvliegtuig boven de Schotse plaats Lockerbie. Daarvoor werd uiteindelijk een Libiër veroordeeld, die zou hebben gehandeld in opdracht van het bewind van Gaddafi.
In het afgelopen jaar bleef een aantal Afrikaanse presidenten zich in meer of minder mate lovend uitlaten over Gaddafi. Onder hen waren Robert Mugabe, sinds 1980 dictator van Zimbabwe, en Yoweri Museveni, die sinds 1986 Uganda in een ijzeren greep houdt. „Muammar Gaddafi is, ongeacht zijn fouten, een ware nationalist”, zo citeerde de Britse omroep BBC Museveni in februari, toen de opstand tegen het Gaddafibewind begon. „Ik prefereer nationalisten boven trekpoppen van het buitenland.” Daarmee verwoordde Museveni de gevoelens van veel ’Big Men’, zoals decennia regerende autocraten in Afrika doorgaans worden omschreven door hun burgers.
Andere leiders oordelen veel kritischer over Gaddafi. „Hij had een prachtige droom over een Verenigde Staten van Afrika”, zo zei de Zuid-Afrikaanse geestelijke Desmond Tutu, die in 1984 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg. „Maar ik denk dat we hem vooral zullen herinneren vanwege wat er gebeurde in de laatste dagen van zijn bewind, toen hij zijn eigen volk bombardeerde.”