Elke zondag zicht op brood, wijn en doopvont
Eén ding stond voor de Apeldoornse bouwcommissie vast: de nieuwe kerk moest ook als kerk, als godshuis, herkenbaar zijn. „Op een soort gymzaal zaten we niet te wachten.” De gewenste architect was snel gevonden.
„Er waren in die tijd een paar kerken die me boeiden”, zegt C. Bos, die -begin jaren negentig- deel uitmaakte van de bouwcommissie van de hervormde wijkgemeente Eben-Haëzerkerk in Apeldoorn. „Allemaal waren ze ontworpen door architect J. Valk uit Soest. De gereformeerde gemeente van Zoetermeer, die van Vlissingen, en zo nog een paar. Wat me steeds weer opviel, was de lichtval; de harmonie van het geheel ook.”
Niettemin werd aan een tweetal architecten gevraagd een ontwerp voor een nieuw kerkgebouw in te dienen. Dat de keuze op het plan van Valk zou vallen, was bij bestudering echter „binnen vijf minuten” duidelijk, aldus Bos. Eén probleem: het financiële plaatje. „Het plan vereiste een veel groter budget dan waarop we hadden gerekend.” Maar daar viel een mouw aan te passen. „De bijruimtes konden wel wat kleiner, de kerkzaal kreeg een iets andere maat en het budget kon nog worden aangepast.”
De Soester architect heeft inmiddels „tussen de dertig en de veertig” kerken op zijn naam staan. Welke overeenkomsten zijn er tussen die gebouwen? Valk, resoluut: „Er zijn absoluut geen overeenkomsten. Deze kerk is ontworpen voor deze plek, voor deze mensen en voor deze begroting. De kerk van Apeldoorn vind je dus alleen in Apeldoorn.” Ietwat relativerend: „Nu ja, aluminium kozijnen komen telkens terug. En zo zijn er nog wel wat details.” Bijvoorbeeld: „In al mijn kerken zitten de mensen min of meer in een kring rond het Woord. En de banken staan zó dat niemand in een ander z’n oor zit te kijken.”
De Eben-Haëzerkerk werd ontworpen als een kruisvormige kerk, overspannen door een vierkante koepel. Het dak is bedekt met leien - en heeft een klein torentje. Zonder klok. Op de plattegrond is de symmetrie van het geheel goed zichtbaar.
Opvallend zijn de vele bijruimtes. Op de begane grond een groot aantal vergaderzalen, een ruime consistoriekamer ook. Rond de kerkzaal de ’verkeersruimte’: de corridor die de kerkzaal van de bijruimtes scheidt en waar gelegenheid is voor onderlinge ontmoeting. Een trap voert naar het ondergrondse. Hier bevinden zich de crèche- en catechisatielokalen. En een heus jeugdhonk, inclusief bar en stereotoren.
De hoge kerkzaal, met ruimte voor 750 personen, oogt licht. Lichte vloertegels, essenhouten banken. Kussens ontbreken. „Dat heeft twee redenen”, zegt Valk. „Het is én hygiënischer én beter voor de akoestiek.” Voor- en achterin staan stoelen opgesteld. Ook dat heeft een achtergrond: „Incidenteel kan het nodig zijn over meer ruimte te beschikken. Denk alleen al aan het heilig avondmaal en de doopbediening.” Op een eventuele galerij is gerekend. „De stopcontacten zitten er al.”
De orgelkas ontwierp hij in overleg met de orgelbouwer, Sicco Steendam. „Dat lukt lang niet altijd”, zegt Valk. „Maar als het enigszins kan, ontwerp ik ook het orgel. Op die manier kom je het beste tot één geheel.”
Direct in het oog springend is het liturgisch centrum. Een groot glas-in-loodraam -appliquéraam is de juiste term-; rechts daarvan de kelkvormige kansel. Verder het doopvont én een kleine avondmaalstafel. Beide staan permanent opgesteld, aldus oud-bouwcommissielid Bos. „Op de tafel staan ook elke zondag het brood en de wijn. Daarover hebben we goed nagedacht. Waarom wel een doopvont, maar niet een avondmaalstafel? Is de doop dan een ander sacrament dan het avondmaal?” Wordt, viermaal per jaar, het heilig avondmaal gehouden, dan worden meerdere tafels bijgeschoven. Mede met het oog daarop is een deel van het ’podium’ wegneembaar.
Ook het appliquéraam zit vol symboliek. Uitgebeeld is 1 Samuël 7:12. Een rots, twee steden - ”Eben-Haëzer”: de naam van het hervormde bedehuis. Van de buitenzijde is, zeker overdag, nauwelijks te zien dat het hier om een glas-in-loodraam gaat. „Moet ook niet”, zegt Valk, bedachtzaam. Hij vervolgt: „Ik houd van symboliek, vind eigenlijk ook dat die een plaats behoort te hebben in een kerkgebouw.”
Ruim 4 miljoen gulden heeft het complex gekost. Zowel Bos als Valk vindt de uitgave nog altijd verantwoord. Sterker nog: ze zijn trots op ’hun’ gebouw.
Is er dan niets dat de ontwerper achteraf liever anders had gedaan? Valk zwijgt. Dan, wijzend: „Als die rode stenen -aan de buitenkant hier en daar ter afwisseling aangebracht, red.- nu eens natuursteen waren geweest, ja, dan was het toch nog mooier geweest. Maar daar moet ook geld voor zijn. Nee hoor, zo is het goed.”
