Zo omschreef oud-premier Balkenende woensdag in Amsterdam de actualiteit van Kuyper. Hij deed dat tijdens de presentatie van een bibliografie over de calvinistische kerkleider en staatsman.

De bijeenkomst was zeer druk bezocht door vertegenwoordigers uit de wereld van kerk, theologie en onderwijs. Muzikale omlijsting werd verzorgd door een zigeunerorkest. „Kuyper schreef tijdens een Balkanreis over het zigeunerprobleem en voegde er als illustratie een voorbeeld van zigeunermuziek bij”, zo lichtte ds. Tj. Kuipers, samensteller van de bibliografie, toe.

Balkenende noemde het bijzonder dat een kleine groep gereformeerden in de negentiende eeuw zo’n dominante leidsman vond. „De betekenis van Kuyper is mondiaal en reikt uit boven de negentiende eeuw. Hij had een architectonische visie op de samenleving. De verschillende domeinen van het leven zijn verbonden met christelijke beginselen. Kuyper wist daartussen een verbindende visie, een raamwerk te bieden. Hij had oog voor zaken die juist actueel zijn voor 
de politieke issues van vandaag, zoals het langetermijnperspectief, de internationale dimensie van maatschappelijke vraagstukken, de noodzaak van morele reflectie op actuele problemen en de noodzaak van een nieuwe visie op maatschappelijke ordening.”

Dr. C. van der Kooi, docent dogmatiek aan de Vrije Universiteit, ging in op de theologische betekenis van Kuyper. „Kuyper heeft een aantal creatieve ingrepen gepleegd die tot op de dag van vandaag effect hebben. In een cultuur waarin het christendom op de terugtocht was, ging hij welbewust in de aanval. Hij was daarin visionair. Hij wilde de veelomvattende betekenis van de bronnen van de christelijke traditie relevant maken voor de moderne tijd.”

Het centrum van zijn theologie was de belijdenis dat God de enig te erkennen soevereine God is. „Er is geen activiteit in ons menselijk leven die aan Hem onttrokken is. In Kuypers theologie komt dit naar voren door de centrale plaats die aan de goddelijke verkiezing van de mens gegeven wordt. Verkiezing, dat wil zeggen dat de mens gepredestineerd is door een almachtige God, Die wat met die mens wil. Verkiezing betekent volgens Kuyper niet dat de mens slechts lijdzaam kan afwachten wat er met hem of met haar gebeurt. Deze leer brengt de mens juist in beweging.”

In Kuypers theologie is de wedergeboorte de spil waar het om draait. „De leer van de wedergeboorte als een zaad dat in de mens wordt ingeplant en dat op enig moment tot ontplooiing zal komen, bleek een te speculatieve constructie. Geloof en het werk van de Geest werden in feite losgemaakt van het Woord. Maar het bood Kuyper wel een mogelijkheid om de actieve rol van de mens te beklemtonen.”

Behalve de theocentrische gerichtheid van deze theologie noemde Van der Kooi de dimensie van de Heilige Geest, die ook te zien is in de herziening van de Schriftleer. „Kuyper en later Bavinck reconstrueerden de leer van de inspiratie van de Heilige Schrift tot een organische inspiratieleer. God gebruikt de Bijbelschrijvers, de mensen, niet als mechanische middelen, maar Hij zet ze in. Kuyper probeerde daarmee zowel het fundamentalisme van zijn dagen alsook het modernisme de wind uit de zeilen te nemen.”

Prof. dr. G. Harinck, hoogleraar geschiedenis aan de VU, typeerde Kuyper als iemand die altijd een publiek voor ogen had. „Kuyper was een publieke figuur, niet alleen omdat hij hoorde tot de groep van mensen die in het publieke domein optraden, maar ook in de meer bijzondere zin, dat hij een persoonlijkheid was die publiek nódig had. Voor Kuyper was er geen duidelijke grens tussen privaat en publiek zoals wij die kennen. Het publiek kon hem diep in zijn ziel kijken, zodat vrijwel elke publieke mededeling van hem tegelijkertijd algemeen en bijzonder was.”

Voor iemand die zo de macht van het woord bezat, waren publicaties een onmisbaar medium. „Ze waren voor hem meer dan strijdmiddelen of pleidooien voor recht, meer dan middelen die hem ter beschikking stonden om zijn doel te bereiken. Ze waren ook uitingen van zijn hart. Kuyper ging niet publiek, Kuyper wás publiek. Hij gaf zichzelf ruim zeventig jaar lang op onnavolgbare wijze weg in boek en blad, hij gaf zich weg aan het publieke domein waar het persoonlijke van Kuyper publiek werd, waar het publieke woord zó persoonlijk werd als nadien in onze cultuur zelden het geval is geweest.”

Ds. Kuipers gaf een toelichting op zijn project en overhandigde een eerste exemplaar van het boek aan de rector magnificus van de VU, prof. L. Bouter. „De aandacht voor het hart van het calvinisme moet blijven”, zo gaf ds. Kuipers als boodschap mee. „God staat aan het begin en het eind van de wereld, Christus met Zijn Koninkrijk in het midden.”