Remco de Graas (50) loopt –met onderbrekingen– al decennialang mee bij de Domcantorij. Aanvankelijk als zanger, sinds 1991 als cantor. Musicologe drs. Mieke Breij (52) was jarenlang de spil van de kerkmuzikale activiteiten in de Domkerk. Niet alleen zong ze mee in de cantorij, ze was ook secretaris van de Werkgroep Kerkmuziek Domkerk. Zij is vandaag de dag als archivaris actief en nam het initiatief om een jubileumboek te schrijven. Eind deze maand presenteert ze ”Veertig jaar Domcantorij 1971-2011”.

Tijdens het gesprek valt met grote regelmaat de naam van Maarten Kooij. Deze nu 84-jarige kerkmusicus stond aan de wieg van het hele kerkmuzikale gebeuren in de Utrechtse dom. Breij: „Eigenlijk begon het in 1970 met de bevestiging van ds. Hans van der Werf als predikant van het Citypastoraat Domkerk Utrecht. Daarvóór was de Domkerk een preekkerk zonder eigen wijkgemeente. Ruimtelijk gezien een bankenpakhuis, met een orgel dat in slechte staat verkeerde. Kortom, een saaie boel.”

Vanuit een brede visie op wat een kerk in de stad kan betekenen, ontwikkelde ds. Van der Werf een nieuwe liturgie van Schrift en Tafel waarin ook hoogwaardige kerkmuziek een belangrijke rol speelde. Daarvoor was een eigen cantor nodig. In 1971 vroeg de predikant de Soester kerkmusicus Maarten Kooij deze taak op zich te nemen. Deze stemde in. Al snel bleek dat er van overheidszijde geen geld beschikbaar was om een beroepskoor op te richten – het ideaal. Daarom moest de nieuwe cantor het vooral doen met geschoolde amateurs. Op zondag 21 november werkte de nieuw gevormde cantorij voor het eerst mee aan de ochtenddienst. Hoogtepunt was de vierkorige Psalm 136 van Schütz, compleet met koperblazersgroep. „Het was geweldig”, verzucht cantorijlid van het eerste uur Rom Molemaker in het boek van Breij.

Het muziekgezelschap groeide uit tot een volwaardige cantorij. Al snel wilde ds. Van der Werf de horizon verbreden. De kerkmuziek die op zondagochtend klonk, moest ook aan de burgers van Utrecht worden aangeboden. Dus werd al op zaterdagavond 20 november 1971 het eerste kerkconcert georganiseerd. Na een reeks zaterdagavondconcerten werd het tijdstip in mei 1972 naar de zaterdagmiddag verplaatst: dan kon ook het winkelend publiek bereikt worden. Ziedaar het begin van wat nog altijd voor veel (kerk)muziekliefhebbers een trekker is: de Zaterdagmiddagmuziek, gratis toegankelijk. Sinds 1980 heeft er ononderbroken iedere zaterdagmiddag muziek geklonken in de dom. De verantwoordelijkheid voor de invulling ervan lag –en ligt nog altijd– bij de cantor en de domorganist.

Het was een pionierstijd voor wat betreft oude muziek, zeggen Breij en De Graas. „In die tijd waren Frans Brüggen en Ton Koopman nog niet actief met hun authentieke uitvoeringspraktijk. Maarten Kooij organiseerde series, liet zijn De Nederlandse Cantorij optreden, haalde authentieke instrumenten erbij. Een barokhobo, een traverso: dat was sensationeel. Vele latere profs hebben hier opgetreden. Het was echt een proeftuin van de historische uitvoeringspraktijk, een laboratorium, een kweekbak van professionele musici.”

Donkere wolken pakten zich samen boven de Domkerk toen de pensioengerechtigde leeftijd van cantor Maarten Kooij naderbij kwam. Over het „dieptepunt” dat daarop volgde, wil Breij, die er persoonlijk nauw bij betrokken was, eigenlijk niet uitgebreid praten. De pijn is er na twintig jaar duidelijk nog steeds.

Het komt er volgens Breij op neer dat de toenmalige kerkenraad verzuimd had een geldpot aan te leggen om de opvolging van Kooij te regelen. „Deze had nooit gevraagd om een honorarium dat overeenkwam met zijn activiteiten. Geheel en al liefdewerk oud papier. Maar hij had al in een vroeg stadium gewaarschuwd dat zijn opvolger moest worden betaald volgens de Regeling van de Kerkmuziek.” Het liep uit op een conflict. Kooij werd drie maanden voor zijn afscheid in december 1991 op non-actief gezet wat betreft zijn activiteiten op zondagmorgen; de Zaterdagmiddagmuziek mocht hij nog wel drie maanden doen. Kooij ging niet akkoord; kerkenraad en cantor stonden zelfs meermalen voor de rechter, die verklaarde dat Kooijs schorsing onrechtmatig was.

Intussen was er voor de zondagmorgen een probleem. Toen kwam Remco de Graas in beeld. „Ik had vanaf 1980 bij de Domcantorij gezongen, maar was op dat moment niet meer actief. Domorganist Jan Jansen liep mij echter tegen het lijf en vroeg of ik de cantorij voor mijn rekening wilde nemen. Dat heb ik gedaan. Het was nog maar een klein clubje, een man of zes. Velen bleven uit protest tegen de schorsing van Kooij weg. We oefenden in ballingschap in de Pieterskerk. Een rare situatie. Maar het stond voor mij en Jan Jansen vast dat we de kerkmuziekpraktijk die was opgebouwd, wilden voortzetten.”

Na een tijdje interim-cantor te zijn geweest, werd De Graas in juni 1992 voor één jaar benoemd tot cantor. Een jaar later volgde zijn definitieve aanstelling, voor negen uur per week. Breij: „Maarten Kooij was een beetje gek, Remco is dat ook. Want wat er moet gebeuren is bijna een weektaak.” Sinds vier jaar wordt De Graas voor achttien uur in de week betaald. Nog steeds geen vetpot, want hij loopt vrijwel dagelijks in de Domkerk rond: voor de kindercantorij, het koor van de cantorij, het orkest van de cantorij, het solistenensemble Cantores Martini, de vespercantorij. „Het vraagt heel veel, ook van de musici. Het is nog steeds heel veel liefdewerk oud papier. Ik vraag me af of, als ik hier wegga, iemand bereid is het hiervoor te doen.”

Dat neemt niet weg dat De Graas met plezier werkt op dé kerkmuziekplek van Nederland. Wat het eigene is van de klank van zijn cantorij? „Ik denk de vocaliteit en de flexibiliteit waarmee we kunnen switchen qua repertoire. Onder mijn regime zijn we bijvoorbeeld al zes keer in Engeland geweest; die oriëntatie op de Engelse kerkmuziek is een verandering ten opzichte van vroeger. Maar tegelijk doen we renaissancemuziek van Josquin des Prez en moderne muziek van Daan Manneke.”

Waar droomt de domcantor van? „Als er geld was, zou ik naar voorbeeld van de Duitse Posaunenchoren een grote koperblazersgroep in de eredienst willen hebben. Dat klinkt in de ruimte van de Domkerk zo enorm goed. Daarnaast zou ik meer aan de toerusting van de kindercantorij willen doen. Ze hebben één keer per maand een volwaardige rol in de liturgie, maar het wordt steeds moeilijker om kinderen te werven. Het is niet cool om als kind te zeggen dat je moet gaan oefenen voor het zingen in de kerk. Het allermooist zou een koorschool zijn, waarbij het zingen verweven is met de andere vakken, maar dat zit er niet in.”

De domcantor blijft echter optimistisch. „De kerkmuziek hier is een bloeiende tak van sport op een heel mooie plek.”

Twee boeken en een cd

Ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de Domcantorij verschijnen er deze maand drie uitgaven. Zaterdagmiddag 1 oktober wordt tijdens de Zaterdagmiddagmuziek een literaire thriller van de hand van kinderboekenschrijver Rom Molemaker gepresenteerd: ”Moord in de Dom”. Molemaker is cantorijlid van het eerste uur. Ook verschijnt dan de nieuwste cd van de Domcantorij (zie fragmenten hiernaast).

Over vier weken, op zaterdagmiddag 29 oktober, wordt het jubileumboek ”Veertig jaar Domcantorij 1971-2011” van drs. Mieke Breij gepresenteerd. Tevens is er dan een reünie voor oud-leden van de Domcantorij.

Meer informatie: www.zaterdagmiddagmuziek.nl