Wat beweegt iemand zich met zo veel passie op luidklokken te storten? De afgelopen jaren legde Dennis Wubs de klokken van 1266 torens in Noord-Nederland en Duitsland vast. Op zijn site stond de teller deze week op 2744 filmpjes. Driekwart van deze opnamen zijn van luidklokken, de rest van hemzelf waarop hij de samenzang begeleidt.

De liefde voor klokken dateert van lang geleden, herinnert Wubs zich. „Onstwedde luidt op zaterdagavond om zes uur de zondag in. De klokken van de kerken zijn dan vijf minuten te horen. Als jochie van twee wilde ik op dat tijdstip al naar buiten. Vanaf mijn vijfde heb ik de koster van de hervormde kerk geholpen bij het luiden.”

Tijdens de puberteit raken klokken op de achtergrond. Mede omdat Wubs orgelles neemt. Als hij in 2001 vakantiewerk verricht bij orgelmaker Mense Ruiter in Zuidwolde slaat de vlam weer in de pan, omdat hij dan in contact komt met klokkengieter Laudy in Finsterwolde. Daarna dooft het vuur niet meer. Wubs raakt in 2004 betrokken bij een inventarisatieproject van de Stichting Oude Groninger Kerken. Dit leidt tot het opnemen van alle luidklokken in de provincie. In 2006 legt hij de klokken in het Duitse Rheiderland vast. Om vervolgens over de grens Ostfriesland, Oldenburger Land, Emsland, Grafschaft Bentheim en het Osnabrücker Land af te struinen. Aanvankelijk registreert Wubs alleen het geluid en legt hij de gegevens van elk muziekinstrument vast. Vanaf 2007 gaat hij ook met een camera op pad.

Wat spreekt je aan in luidklokken?

„Als eerste het geluid, die onvergelijkbare boventoonstructuur. En er is geen ander muziekinstrument met zo’n grote reikwijdte. Op een rustige zondagmorgen kunnen we hier de klok van Blijham horen, een dorp op 11 kilometer afstand. Een klok is ook imposant, een gemiddeld exemplaar weegt toch algauw 900 kilo, en dat zwaait dan in een toren heen en weer… Het gaat ten slotte vaak om historische geluidsbronnen. Zo is de klok in het Duitse Campen in 1295 gegoten en sindsdien niet meer gewijzigd. Wij horen vandaag de dag dus dezelfde klank als de mensen 700 jaar geleden. Een klok verbindt als het ware de generaties.”

Welke klok veroorzaakt kippenvel?

„Veel naoorlogse klokken zijn massaproducten en klinken niet bijzonder. Er zijn echter uitzonderingen, zoals het gelui –een ensemble van luidklokken– in de dom in de Duitse steden Osnabrück en Trier. Het geluid van de grootste klok slaat daar in als een bom. Het volume van het plenum overstemt alles, zelfs de herrie en de muziek van de kerstmarkt. De klokken van Trier zijn op toon gegoten en niet gestemd. Ze verschillen onderling iets qua stemming, wat een heel levendige totaalklank geeft.

In eigen land rijd ik graag om voor de Bovenkerk in Kampen. Daar hangen twee klokken van de 15e-eeuwse klokkengieter Van Wou, de grootste gieter aller tijden. Begin dit jaar is de reconstructie van het gelui voltooid met zeven nieuwe klokken van Laudy. Tijdens het proefluiden keek het winkelend publiek met open mond omhoog. Veel collega’s beschouwen Kampen als het mooiste gelui van Nederland.”

Nederland staat als orgelland bekend. Geldt dit ook de klokken?

„Nee, we lopen achter bij andere landen. Veel Nederlanders hebben weinig met luidklokken, in tegenstelling tot inwoners van Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Daar maken geluien deel uit van het van het dagelijks leven. De zondag wordt er uitgebreid ingeluid en ook op de zondag zelf is er veel ruimte voor het gelui. Het volgelui of plenum klinkt overigens alleen op hoogtijdagen. Daarbuiten wordt de keus van de te luiden klokken gemaakt op basis van het kerkelijk jaar. Vaak klinkt een motief, zoals het Te Deum en het Gloria. In Nederland wordt in diverse steden nog het Onze Vader geluid. Om acht uur, twaalf uur en zes uur klinken klokken een paar minuten om de bevolking eraan te herinneren dat ze bij de maaltijd het Onze Vader behoren te bidden.”

Nederland is ondanks zijn vele beiaarden dus geen klokkenland?

„Nederland is wel evenals België uniek wat historische beiaarden betreft, maar een beiaard en een gelui zijn twee verschillende instrumenten. Ook qua speelwijze. De klokken in een beiaard hangen tijdens het bespelen stil, terwijl die van een gelui zelf in beweging komen.”

U volgde een brede technische opleiding en bent inmiddels klokkenadviseur, ook voor Monumentenzorg. Hoe wordt iemand dat?

„Door zelfstudie, onderzoek en kennisoverdracht door de andere vier adviseurs die Nederland telt. Dankzij het inventarisatieproject in Groningen kreeg ik bekendheid en werd ik door kerkvoogdijen om advies gevraagd. Aan de hand van de rapporten die ik schreef, nodigde Monumentenzorg mij uit voor een gesprek. De YouTubefilmpjes hebben ook de nodige opdrachten opgeleverd.”

Wat zou u graag aanpakken?

„Vijfennegentig procent van de Nederlandse luidklokken hangt helaas aan een U-vormige krukas, een toepassing van kort voor de Tweede Wereldoorlog. Bij deze ophanging kantelt de klok en valt de klepel tegen de onderkant van de klok. Daardoor gaat veel nagalm verloren en vindt slijtage aan de klok plaats, met zelfs kans op een barst. Graag zou ik alle krukassen door een rechte as vervangen. Dan zwaait de klok heen en weer en komt de klepel erachteraan. De klepel valt direct weer terug, waardoor de klank rijker en voller is en slijtage vrijwel nihil blijft. Je hoort bij een rechte as ook het doppler- of bimbameffect.

Het slechte onderhoud van veel geluien is mij ook een doorn in het oog. Elk jaar komt in kerken een verwarmingsmonteur langs, terwijl naar de meeste klokken nauwelijks omgekeken wordt.”

Voor de films met samenzangbegeleiding bestaat ook veel interesse. Hoe reageren kijkers?

„Met waardering en soms met kritiek, bijvoorbeelden over de te korte rusten tussen de regels. Daar heb ik mijn voordeel mee gedaan. Ik krijg ook opmerkingen over mijn vaak doordeweekse outfit, maar daar kan ik weinig mee.”

Wat telt tijdens de samenzang?

„De uitbeelding van de tekst. Een organist moet niet achter de zangers aan komen, maar ze ondersteunen en leiden.”

Populaire films

Dennis Wubs (26) wordt in Onstwedde geboren. Hij woont nog steeds in het Groningse dorp, dat vanwege de voor Groningse begrippen vele kerkgangers wel het Staphorst van het noorden wordt genoemd. Hij verdient zijn boterham als adviseur voor luidklokken en torenuurwerken, organist en freelancefotograaf. Hij volgde orgellessen bij onder anderen Pieter Pilon en Sietze de Vries en is tegenwoordig in de leer bij Stef Tuinstra. Hij begeleidt op zondag afwisselend de samenzang in zo’n twintig kerken. Dat legt hij regelmatig vast op film. Hij wil daarmee laten zien voor welk doel kerkorgels gebouwd zijn. De beelden krijgen met de opnamen van luidklokken een plek op zijn populaire site: www.youtube.com/user/DennisWubs. Wubs wil met de klokkenfilms de belangstelling voor geluien vergroten. Sommige video’s zijn al tienduizenden keren bekeken.