Ze bezien de Miljoenennota vanuit een verschillend perspectief, maar in één opzicht zijn econoom prof. dr. H. A. A. Verbon en politiek filosoof dr. G. Drosterij het roerend eens: het stuk bevat weinig nieuw beleid. „Men blijft inzetten op een bezuiniging van 18 miljard euro, zoals al was afgesproken in het regeerakkoord”, stelt Verbon, hoogleraar openbare financiën en sociale zekerheid aan de Tilburg School of Economics and Management. „De boodschap is steevast: Het is onvermijdelijk dat we fors moeten bezuinigen, niet alleen door de crisis, maar ook omdat mensen zelf meer verantwoordelijkheid moeten gaan dragen”, vult Drosterij aan. Hij is politiek filosoof en onderzoeker bij de Tilburgse School voor Politiek en Bestuur.

Verbon is niet gelukkig met het bedrag van 18 miljard euro. „Gegeven het feit dat er veel EU-landen in de problemen zitten, moet Nederland niet gaan bezuinigen. We moeten juist meer geld uitgeven. Dat geldt trouwens ook voor Duitsland. Andere landen zoals Griekenland profiteren daarvan.”

Vanaf 2012 mogelijk extra gaan bezuinigen, zoals premier Rutte heeft geopperd, lijkt Verbon al helemaal geen goede keus. „Ik vind de huidige 18 miljard al uitermate overdreven. Vergeleken met de toestand in andere landen hoeven wij ons niet druk te maken. Met ons financieringstekort gaan we fluitend richting de 1 procent. Daar hoeft de overheid niet veel aan te doen.”

Nederland bezuinigt vrij fors, „maar anderzijds steken we veel geld in landen die hun overheidsfinanciën niet op orde hebben”, constateert de hoogleraar. „Dat geld komt voor een groot deel niet meer terug. Ik zou zeggen: laten we het dan maar gewoon uitgeven, dan hebben landen zoals Griekenland, Italië en Portugal daar ook profijt van. Dat is beter dan het in een bodemloze put te gooien. Deze eurofiele keuze vind ik raar en niet goed.”

Nederland doet gewoon wat Frankrijk en Duitsland willen, stelt Verbon. „Zij zetten in op het bij elkaar houden van de eurolanden; dat pact is hun kindje. Nederland volgt ze in die verkeerde keus. Het kan anders. Als Nederland zijn best doet, kan ons land medestanders vinden voor een ander beleid. Mijn oplossing zou zijn: ontbind het europact voor een deel. Creëer meerdere zones in Europa. Als je nu dat drastische besluit neemt, voorkom je denk ik veel ellende. Maar Nederland en de andere EU-lidstaten gaan voort op de weg van pappen en nathouden. Dat een land als Griekenland nu overeind wordt gehouden, betekent niet dat het ook overeind blijft. Daar heeft het de kracht niet voor. Het is haast niet voorstelbaar dat Griekenland de bezuinigingen kan realiseren waarvoor het land heeft getekend.”

Wat het CDA-geluid in deze begroting is, is Verbon niet duidelijk geworden. „Het CDA is in rechtse richting opgeschoven. Bij de afgelopen verkiezingen had het een soort VVD-programma. Dus de VVD-punten in deze begroting zullen we dan ook maar bestempelen als winstpunten voor het CDA.”

Politiek filosoof Drosterij vindt dat VVD, PVV en CDA allesbehalve „een gelegenheidscoalitie” vormen. „Het gaat verder dan dat ze elkaar hebben gevonden in een praktische beleids­agenda. Achter hun voornemens schuilt een duidelijke filosofie. Ik zie een enorme drive om een impuls te geven aan de liberalisering van de samenleving. Gehamerd wordt op ondernemerschap en marktinitiatief; de staat moet kleiner en burgers worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. Deze oproep tot initiatief staat in schril contrast tot de woorden over burgerschap. Rutte laat na de politieke invloed van burgers te versterken. De consumerende en ondernemende burger moet wat dat betreft maar blind vertrouwen op de wijsheid van een kleine Haagse kring van politici. Voor wat we vroeger het ”maatschappelijk middenveld” noemden –kerken, migrantengemeenschappen, vakverenigingen, noem maar op– is in de beleidsplannen ook geen rol van betekenis weggelegd. Dat is een morele keus, waar ik vraagtekens bij plaats.

Kennelijk wil het kabinet maximaal uitstralen dat het multiculturele ideaal hoe dan ook passé is, maar daar kun je ook in doorschieten. Nu opereert het kabinet eigenlijk vanuit een ouderwets liberaal-nationalistische filosofie van de samenleving als een grote, vrije markt met daarboven een kleine, strenge overheid. De kurk waarop die visie moet drijven, is de geseculariseerde burger die zijn verantwoordelijkheid neemt. Een illusie: alsof de maatschappij bestaat uit een verzameling autonome, vrij­gevochten individuen. Deze idee is een lege huls.”

Ook de stijl waarin bewindspersonen communiceren, spreekt Drosterij niet bijster aan. „Je zou het een beetje een machostijl kunnen noemen. Opstelten krijgt ladingen kritiek op het verhogen van de griffierechten, Veldhuijzen op de afschaffing van het persoonsgebonden budget. Ze horen het aan en voeren hun plannen vervolgens ongewijzigd door.”

De socialere, protestantse geluiden, die op het historische partijcongres van het CDA nog waren te horen, zijn verstomd, constateert Drosterij. „Verhagen is de onbetwiste leider en zijn staatsopvattingen zijn uitgesproken rechts. Omdat tegengeluiden in het CDA weinig kans krijgen, zitten VVD, PVV en CDA in veel opzichten op dezelfde lijn. In Nederland zijn we vertrouwd met compromiscoalities, maar dit politiek samenwerkingsverband is dat zeker niet.”

Her en der is het parlementaire jaar 2011/2012 wel uitgeroepen als het jaar van de waarheid; het jaar waarin de oppositie met vereende krachten bressen gaat slaan in het politieke samenwerkingsverband tussen VVD, PVV en CDA. Eén onderdeel van de oppositionele strategie is al bekend: SP, PvdA en GroenLinks zullen keer op keer betogen dat Wilders, door in te stemmen met de lastenverzwaringen en bezuinigingen van het kabinet, de ene na de andere PVV-verkiezingsbelofte breekt.

„Verspilde moeite”, denkt hoogleraar politieke theorie dr. M. Fennema van de Universiteit van Amsterdam, auteur van de biografie ”Tovenaarsleerling” over Wilders. „Kiezers rekenen Wilders op veel meer af dan alleen op de bezuinigingen. Laten we niet vergeten dat hij een heel programma heeft. Hij heeft nog meer dan voldoende punten waarmee hij straks kan scoren. Hij staat sterk op het Griekenlanddossier, omdat hij als eerste heeft gewaarschuwd geen geld in een bodemloze put te gooien. En wat dacht je van de Antillen en de BES-eilanden? Hoe meer geluiden van corruptie daar naar buiten komen, des te meer instemming Wilders krijgt met zijn boodschap dat er richting die eilanden een ramkoers moet worden gevolgd.”

Dat de PVV verkiezingsbeloften breekt, zoals de SP onlangs in een lijvig rapport constateerde, valt in sommige opzichten zeker hard te maken, stelt Fennema. „Ik ben wel eens bang dat feitelijke informatie al niet meer aankomt zodra men ziet dat de tegenpartij die heeft verzameld. De polarisatie in het politieke landschap is groot.”