In het NAVO-hoofdkwartier hingen tijdens de Koude Oorlog kaarten van het IJzeren Gordijn en de Noord-Duitse Laagvlakte. Tegenwoordig hangt het gebouw vol met plattegronden van Afghanistan. Zonder ”11-9” zou dit land in niemands gedachten zijn geweest.

Binnen een paar uur na de aanslagen op het World Trade Center in New York kwamen de –toen nog– negentien NAVO-ambassadeurs al bij elkaar, om deze daad te veroordelen. De volgende dag boden de bond­genoten de Amerikanen militaire hulp op basis van artikel 5 uit het Verdrag van Washington. Dat is het kernartikel voor de NAVO en belooft gezamenlijke verdediging van de ene lidstaat die wordt aangevallen.

Niemand van degenen die artikel 5 in 1949 op papier zetten dacht waarschijnlijk dat dit voor het eerst zou worden gebruikt om het sterke Amerika te verdedigen. Het was juist de grote broer uit Amerika die het zwakke en verdeelde Europa in bescherming zou nemen. Maar het liep anders. Voor mensen binnen de NAVO die niet zo van de dominante Amerikaanse stijl houden, is dit wel de ironie van 11 september.

Met de veroordeling van de WTC-aanval door de NAVO-ambassadeurs was het terrorisme definitief een internationaal thema geworden. Voor die datum hoorde terrorisme bij specifieke regio’s, zoals Noord-Ierland dat last had van de IRA en Spanje van de ETA. Ook al-Qaida had eerder toegeslagen op Amerikaanse doelen. Dat was allemaal ernstig, maar in Nederland, Duitsland of Luxemburg hoefde je niet bang te zijn.

De aanval op New York maakte alles anders. „Nous sommes tous Américains”, schreef Le Monde in een historische kop: Wij zijn nu allemaal Amerikanen. Dit was een aanval op het hele vrije Westen. En dat creëerde een geweldige solidariteit.

Die solidariteit werkte ook door in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Die gaf toestemming om in Afghanistan de broedplaats van het terrorisme te bestrijden. Zelfverdediging aan de andere kant van de wereld was dat.

Aanvankelijk was de NAVO zelf niet betrokken bij de operatie in Afghanistan. Dat waren voornamelijk Amerikaanse troepen, met een groeiend aantal bondgenoten in de stabilisatiemissie ISAF. ISAF had elk halfjaar een ander land als aanvoerder, wat praktisch niet handig was. Daarom nam de NAVO in augustus 2003 het commando over.

Deze beslissing was deels pragmatisch. De NAVO beschikt nu eenmaal over de juiste organisatie om zo’n operatie te kunnen leiden. Er was geen noodzaak om het wiel opnieuw uit te vinden. Voor sommige lidstaten was het misschien ook een manier om de Amerikanen te kunnen helpen, waar de NAVO dat in Irak door interne verdeeldheid niet kon.

Afghanistan was voor de NAVO ook een nieuwe kans. Sinds de val van de Muur in 1989 werd het bondgenootschap 
overbodig genoemd. Er was 
een nieuwe vijand nodig.

Het terrorisme gaf de NAVO weer een doel en een heel concrete taak. Inmiddels zijn er in Afghanistan zo’n 130.000 ISAF-militairen onder NAVO-commando actief.

Tegelijkertijd heeft deze operatie in Afghanistan de zwakheden van de NAVO pijnlijk blootgelegd: 11 september 2001 was een van de weinige dagen na de Tweede Wereldoorlog waarop de Fransen en de Amerikanen het eens waren. Maar al spoedig stond de knop weer op ”normaal”, op de concurrentiestand dus.

Europeanen klagen dat de Amerikanen de NAVO voor hun eigen klussen als „gereedschapskist” gebruiken. Op hun beurt uiten de Amerikanen hun ongenoegen dat Europeanen „wel de voordelen van NAVO-lidmaatschap genieten, maar niet willen delen in de kosten en risico’s”, zoals minister Gates het in juni nog zei. Zeker als er nieuwe troepen nodig zijn, verpesten deze wederzijdse klachten behoorlijk de sfeer in het bondgenootschap.

Ook na 11-9 bleef de NAVO dus wat zij altijd al was: een verstandshuwelijk.