Ik kwam voor het eerst naar Nederland in 1989 en voorgoed in 1990. Als vurig calvinist –van overtuiging, niet van opvoeding– was ik erg benieuwd naar de Nederlandse geestelijke erfenis die ik had leren kennen door de vertaalde werken van Kuyper, Bavinck, Schilder en Dooyeweerd. Ik wilde de Nederlandse taal onder de knie krijgen om mij zo nog verder te kunnen verdiepen in andere, niet-vertaalde werken. Uiteraard was ik ook benieuwd naar wat er nog was overbleven van de visie van Kuyper.

Wat mij eerst opviel was het kerkelijke leven. Nederlanders zijn trouw aan overgeleverde tradities. In zekere zin zitten ze eraan vastgeketend. Verandering, bij de tijd blijven, is voor velen van hen een uiterst hachelijk en moeizaam proces.

Voor een Amerikaan is dit uiterst merkwaardig. In Amerika zijn verandering en modernisering een vanzelfsprekendheid die iedereen veronderstelt en verwacht. De vraag is niet of er verandering zal komen, maar wat voor verandering er komt. Het is de kunst om aan belangrijke, onderliggende principes trouw te blijven, terwijl men bezig is de adiafora, de dingen die voor verandering vatbaar zijn, om te vormen. Zo krijgen principes een verpakking die overeenkomt met de omliggende cultuur en de veranderde gewoontes die daar heersen. Zoals de apostel Paulus het uitdrukt: „Voor allen ben ik alles geworden, om in ieder geval enigen te behouden” (1 Kor. 9:22).

In Nederland proef ik dat er op een heel andere manier mee wordt omgegaan. Het zijn hier twee uitersten: of blijft alles bij de oude, of alles wordt omgegooid. Bij het laatst wordt vaak het kind met het badwater weggegooid. Dan blijft er niets over dan de mode van de dag. Het ”bewaren van het pand” moet samengaan met het renoveren ervan, anders valt de boel vroeg of laat uit elkaar. Renoveren is tegelijkertijd ook: niet platgooien en helemaal opnieuw bouwen.

Verzuiling

Behalve bovenstaand verschijnsel was er nog iets wat mij opviel: het verschijnsel van de christelijke politiek. Toen ik in Nederland aankwam, wist ik niet dat ik mijn christelijk-conservatieve Amerikaanse politieke overtuiging bij de aankomstbalie moest afgeven om het vervolgens bij vertrek uit het land weer op te halen. Dit was voor mij een moeilijke overgang. Ik was eraan gewend om onder geloofsgenoten een onomwonden mening te mogen uitspreken, in ieder geval over Amerikaanse politiek.

In Nederland ondervond ik dat dat juist hinderlijk was. Men behandelde mij alsof ik van een andere planeet kwam. Mij werd herhaaldelijk duidelijk gemaakt dat meningen zoals de mijne niet op prijs worden gesteld.

De onmacht om fatsoenlijk om te gaan met ‘afwijkende’ meningen is volgens mij een erfenis van het typisch Nederlandse verschijnsel van de verzuiling. Ik heb voldoende Nederlandse christelijke geschiedenis gelezen om het fenomeen verzuiling te kunnen begrijpen en de invloed daarvan op de kerk te zien.

Verzuiling betekende dat iedere christelijke stroming een eigen landelijke kerkstructuur had. Een structuur die op alle niveaus van het leven ingreep. Zo bestonden er eigen kranten, radiozenders, scholen en vakbonden. Daarmee werden een groepsgevoel, een groepsidentiteit en een groepsmentaliteit gekweekt en opgelegd.

Afwijkende meningen konden niet bestaan. Andere meningen hoorden bij andere zuilen. Binnen de zuil is slechts één mening toegestaan. Alles was dichtgetimmerd, ”for better or for worse”. Naar mijn mening is het hoog tijd dat die verzuilingsmentaliteit helemaal wordt achtergelaten. Die werkt namelijk nog steeds door. Dat blijkt vooral uit het onvermogen om met andersdenkenden om te gaan.

Ten slotte nog iets over het voorrecht van Nederlandse christenen. Zij hebben de werken van A. A. van Ruler bij de hand om uit de woestijn van de verzuiling te komen. Van Ruler leverde vernietigende kritiek op de verzuiling. Zijn pleidooi voor theocratie was een pleidooi voor een breed denkend christendom dat zich niet in een of andere zuil laat opsluiten.

Van Rulers voorspellingen zijn min of meer uitgekomen. Hij is echter nog steeds onbekend in eigen land en onder eigen volk. Misschien ligt er werk voor mij als vakvertaler om die werken naar de taal van een volk over te zetten dat deze werken kan waarderen.

De auteur is Amerikaan. Hij werkt als schrijver en vertaler in Nederland.

Dit artikel is het derde deel van een serie waarin christenen uit het buitenland reflecteren op hun ervaringen met Nederland.