Rouens ruigheid en raffinement

De stichting Vox Humana organiseerde haar tiende buitenlandexcursie, naar de Normandische hoofdstad Rouen. Voorzitter Peter Eilander laat in het kleurige en goed gedocumenteerde programma weten dat dit op verzoek van velen is. De ruigheid van Rouen en een immense kerk (maar liefst 137 meter lang!) doen de harten van een kleine tachtig deelnemers sneller kloppen. De combinatie Rouen en Ben van Oosten is een beproefde, getuige de vele cd-opnamen, en gaf voor velen de doorslag.

Klaas Rosier uit Dieren is een van de weinigen die voor de tiende keer meegaan. „Dit is geweldig, voor mij het hoogtepunt van alle reizen.”

Ben van Oosten trakteert de groep vrijdagavond op Franse hoogstandjes die dit orgel op het lijf geschreven zijn. Uit de ”Pièces de Fantaisie” klinken Cathédrales, Claire de Lune en Toccata. Ze tonen de enorme toon van de fluiten, de imposante werking van het Récit, de zingende grondstemmen en de grandeur van het tutti. Van Widor natuurlijk een deel uit diens ”Gothique”, zo nauw verweven met dit orgel. Hier valt alles op zijn plaats, klasse! Vervolgens klinkt het openingsdeel uit Widors Zesde Symfonie, een van zijn meest inspirerende werken, geschreven voor de ingebruikname van een andere Cavaillé-Coll in Parijs.

Van jubilaris Guilmant een luchthartig Allegretto met mooie echo’s, voorafgegaan door het Premier Choral van Franck, een lievelingswerk van Guilmant. Als afsluiting volgt een zinderende Final uit de ”Sept Pièces”, gecomponeerd in 1930, wellicht naar voorbeeld van de Fantasie-werken die Vierne zo’n vier jaar daarvoor schreef. Powerplay van orgel en organist!

Van Oosten toont zich na afloop tevreden. „Dit orgel is toch wel het summum. Het heeft body, fundament. Fantastisch!”

Harry Koning

Schilderen met muziek

Onder de vaardige handen van Ben van Oosten rezen Louis Viernes ”Cathédrales” naar de hemel. Je ziet op de stevige fundamenten de elegante pijlers oprijzen, de lichte muren met de prachtige glas-in-loodramen, de roosvensters in de westelijke muren, de buitenzijde prachtig versierd met torens, wimbergen en pinakels.

Ben van Oosten, organist van Haagse Grote Kerk, speelde vrijdagavond deze en andere muziek van Fransromantische componisten op het beroemde Cavaillé-Collorgel van de adbijkerk Saint Ouen in Rouen, in Normandië. Hij liet hiermee horen waarom hij sinds 1998 benoemd is tot Chévalier dans l’Ordre des Arts et des Lettres, en nu door de Franse regering is bevorderd tot officier in deze zelfde orde.

Dit concert vond plaats in het kader van de tiende buitenlandexcursie van de stichting Vox Humana. Deze lustrumexcursie naar de prachtige hoofdstad van Normandië, Rouen, was een waar genoegen voor zo’n tachtig orgelfijnproevers en andere muziekliefhebbers.

Op vrijdag en zaterdagochtend gaf Ben van Oosten een masterclass op het Cavaillé-Collorgel van de Saint Ouen aan een groep van negen orgelstudenten (in samenwerking met het Rotterdams Conservatorium). De vrijdagavond stond in het teken van het concert van Van Oosten.

Nicolas Pien, organist van de Saint Godard, gaf op zaterdagmorgen een klein concert waarbij hij ‘zijn’ beide Cavaillé-Collorgels liet horen. Hierna was er gelegenheid voor de gelukkige uitgelote deelnemers om zelf op het hoofdorgel van de Saint Godard te spelen.

Na een lezing door René Verwer over orgelbouwer Cavaillé-Coll en het orgel van de Saint Ouen vond het afsluitende concert plaats. De studenten van de masterclass lieten op het orgel van de Saint Ouen horen wat zij in de masterclass van Ben van Oosten hadden opgestoken en ontvingen daarna een certificaat van deelname.

De deelnemers van de excursie van de stichting Vox Humana hadden de primeur de nieuwste cd van Ben van Oosten te kunnen kopen: een cd met Fransromantische muziek, uitgevoerd op het orgel van de St Martin in Dudelange, Luxemburg.

Hendrien van de Geest

Unieke ervaring in Rouen

Met negen studenten hebben wij deelgenomen aan de masterclass door Ben van Oosten in de Saint Ouen in Rouen. Een heel gevarieerde groep: een aantal studenten is reeds afgestudeerd aan diverse conservatoria, een aantal studeert momenteel aan het conservatorium te Rotterdam en een aantal is privéleerling van Ben van Oosten.

Vrijdagmorgen om 11.00 uur werden we hartelijk ontvangen door Van Oosten en zijn vrouw bij de ingang van de kerk. Eenmaal op de orgelgalerij moesten er eerst schoenen worden gewisseld: de organiste van de Saint Ouen, madame Morisset-Balier, had namelijk nadrukkelijk aangegeven dat er niet met ‘straatschoenen’ op de pedalen gespeeld mocht worden. Vervolgens gaf Ben van Oosten een uitgebreide toelichting bij het imposante vierklaviers Cavaillé-Collorgel. Met name de werking van de voettreden (koppels en treden waarmee bijvoorbeeld de tongwerken in één keer kunnen worden geactiveerd) kwamen daarbij aan de orde. Ook is uitgebreid stilgestaan bij de wijze waarop de registratie kan worden opgebouwd: vanaf enkele registers met gesloten zwelkast op het Récit, tot het volle werk inclusief twee 32-voets registers op het pedaal en een tweetal chamadetrompetten. De overweldigende klank van dit symfonische instrument maakte op ons diepe indruk: wat een orgel!

Elke student speelde tijdens de masterclass een ingestudeerd orgelwerk voor. Het betrof werken van Marcel Dupré, César Frank, Alexandre Guilmant, Louis Vierne en Charles-Marie Widor. Deze orgelwerken hadden wij van tevoren opgegeven en hebben we op zaterdagmiddag ook uitgevoerd tijdens het slotconcert.

Bijzonder om te weten is dat Dupré en Widor het instrument in Rouen zelf nog hebben bespeeld. Widor heeft het instrument bij de ingebruikname in 1890 zelfs ingespeeld en heeft het werk ”Symphonie Gothique” speciaal voor dit orgel geschreven. Een deel uit dit werk is door één van de studenten tijdens de masterclass ook gespeeld. Marcel Dupré heeft op hoge leeftijd zijn ”Symphonie-Passion” ooit uitgevoerd op het orgel en ook hieruit heeft één van de studenten een deel gespeeld tijdens de masterclass. Vermeldenswaard is dat Dupré nooit tevreden was over de laatste bladzijde van het stuk en dat hij die bladzijde pas definitief heeft gemaakt nadat hij dat in Rouen had uitgevoerd: toen viel alles op zijn plek!

Dat in Rouen inderdaad alles op zijn plek valt, was ook mijn ervaring. Alle aanwijzingen voor registratie en dynamiek die de componisten in de partituur hebben aangegeven zijn perfect te volgen. Daar waar het op Nederlandse orgels –vaak zonder zwelkast– nog wel eens zoeken is naar een geschikte registratie, biedt het instrument in Rouen alle mogelijkheden. Dat is ook logisch, want de componisten hebben dergelijke symfonische instrumenten ook als uitgangspunt gehad bij het componeren van hun muziek.

Ben van Oosten heeft ons meesterlijk gecoached tijdens en na het voorspelen van de ingestudeerde werken. Daarbij is onder meer aandacht besteed aan interpretatie, dynamiek en registratie. Ook de speelwijze was een belangrijk aandachtspunt. Het orgel is voorzien van een zogenaamd barkersysteem (hefboomprincipe), waardoor het niet zwaar speelt. Nederlandse organisten zijn nogal eens geneigd om hard te werken en flink in de toetsen te grijpen, maar dat is in Rouen dus absoluut niet nodig. Hoe lichter en soepeler het spel, des te beter de uitvoering en klank van het werk zijn.

De masterclass duurde vrijdag tot 17.00 uur en zaterdagmorgen van 9.00 tot 12.00 uur. Zaterdagmorgen is gebruikt om ons concert van zaterdagmiddag voor te bereiden. Toen we om 9.00 uur bij de kerk aankwamen, werden we verrast door de mededeling dat Ben van Oosten en zijn vrouw zelf zouden gaan registreren tijdens het concert. Dat was een aangename bijkomstigheid, want zij kennen het orgel al jaren en dat gaf ons als studenten ook de nodige rust om ons volledig op ons spel te kunnen concentreren.

’s Middags hebben wij tijdens het concert om de beurt ons ingestudeerde orgelwerk uitgevoerd. Ben van Oosten had daarvoor een heel gevarieerde keuze gemaakt. Van elke componist is een werk uitgevoerd en daarnaast had hij een afwisseling gezocht in volume. Ook tijdens het concert gaf Ben van Oosten aanwijzingen, zodat het eindresultaat in de kerk optimaal tot zijn recht kwam.

Na ons concert werden we getrakteerd op een virtuoze improvisatie van Hayo Boerema, organist van de Laurenskerk in Rotterdam. Als docent van de conservatoriumstudenten uit Rotterdam was hij ook naar Rouen gekomen om de concerten bij te wonen.

Naast voor de masterclass, Ben van Oosten en het Cavaillé-Collorgel heb ik grote waardering voor mijn medestudenten. Allen bescheiden, maar zeer bekwame organisten met soms flink wat staaltjes virtuositeit. Wat dat betreft is er in Nederland toekomst voor de Frans-romantische orgelmuziek. Ik hoop dat de stichting Vox Humana het promoten daarvan tot in lengte van jaren zal doorzetten!

Johan van der Graaf

Meer informatie: www.stichtingvoxhumana.nl