Van Thiel is eigenaar van EyeOpen, een kraakverse website die consumenten adviseert over geldzaken. Sinds vorige week kan de site op basis van een aantal eenvoudige gegevens van de bezoeker –alleenwonend of samen met partner, leeftijd, jaarinkomen, spaarder of niet– berekenen welke hypotheekvorm het beste bij hem past. De site doet dat door de gegevens te vergelijken met die van meer dan 1000 andere Nederlanders en de adviezen van ruim 500 onafhankelijke financieel adviseurs. Van de deelnemers wordt een profiel gemaakt en ver­volgens kunnen ze kijken voor welke hypotheekvorm anderen met datzelfde profiel kozen.

Volgens Van Thiel verschilt zijn site met deze aanpak van de vele vergelijkings­sites die er al zijn. „Gebruikers van die sites moeten vooraf al weten wat ze zoeken. Ze kunnen bijvoorbeeld beleggingshypotheken met elkaar vergelijken, of spaar­hypotheken. Maar het punt is juist dat mensen niet weten wát ze moeten vergelijken, omdat ze nog niet weten wat bij hen past.”

Oefening

Van Thiel was directeur particulieren bij ING, maar vond dat de financiële wereld klantgerichter moest worden. In 2009 gaf hij zijn baan op en stortte hij zich op het ontwikkelen van EyeOpen, met als belangrijkste doel: financieel analfabetisme de wereld uit helpen. Dat is hard nodig, zegt hij, want schrikbarend veel mensen weten niet hoe het gesteld is met hun financiële situatie. „Ze weten niet waar hun geld precies aan opgaat, maar ook van grote zaken zoals de hypotheek weten ze te weinig. Terwijl daarvan de impact op hun leven enorm is.”

Hoofdoorzaak van deze grootschalige onkunde is het gebrek aan oefening, aldus Van Thiel. „Je leert pas iets door er elke dag mee bezig te zijn. Dat geldt ook voor je financiën. Maar dat doen mensen niet, want dat is erg lastig en helemaal niet leuk.”

Ook Dick Vis, directeur van DSI (een stichting die de deskundigheid en de integriteit binnen de financiële wereld wil vergroten) komt in zijn omgeving veel financiële onkunde en naïef vertrouwen op adviseurs tegen. „Ik heb veel vrienden met hbo-plusniveau. Daar zitten creatieve mensen tussen die het sowieso niet leuk vinden om ook maar één seconde aan hun financiën te besteden. Maar ook advocaten voor wie datzelfde geldt.”

De financiële wereld is een ondoorzichtige, geeft Vis toe, maar dat ontslaat consumenten niet van de taak hun verantwoordelijkheid te nemen. „Als mensen een huis kopen, besteden ze veel tijd aan het uitzoeken van een keuken; de financiering van de woning moet dan ook nog even.” En als consumenten een nieuwe auto zoeken, maken ze minstens drie proefritten, maar dat gedrag ziet Vis te weinig bij mensen die financiële producten aanschaffen. „Ze beseffen niet dat ze ook dáár een onderzoeksplicht hebben.”

Gedragsverandering

Waar EyeOpen de besluiteloze consument voorziet van pasklare adviezen, ziet DSI meer in gedragsverandering. „Met alleen kennis ben je er niet. Mensen moeten snappen dat ze zelf ver­antwoordelijk zijn en zelf beslissen.”

Om dat te bevorderen, ontwikkelde DSI een website waar bezoekers hun financieel rijbewijs kunnen halen.

Wie via de website opgaat voor zijn proeve van financiële stuurmanskunst, doorloopt een fictief financieringsproces voor een woning en praat met vrienden en adviseurs. Op diverse momenten moet hij keuzes maken. Gaat hij meteen akkoord met een beleggingshypotheek omdat de adviseur zegt dat dat het beste is, of gaat hij eerst nog even overleggen met die oom die pas ook een huis gekocht heeft?

Aan het eind van de rit ontvangt hij een lijst met sterke en zwakke punten: zijn rijbewijs. Uit de gegevens van de duizenden mensen die reeds ‘afreden’ blijkt dat nogal wat mensen slecht zicht hebben op hun financiële behoeften en niet zo weloverwogen voor een financieel adviseur kiezen.

Het niveau van het ‘spel’ ligt laag. Dat is bewust, aldus Vis. „De financiële sector communiceert veel te ingewikkeld.” Een gevolg daarvan is dat consumenten vaak niet begrijpen wat een adviseur precies bedoelt. Daarnaast vragen ze ook nog eens te weinig om uitleg. „Als je iets niet snapt, moet je gewoon doorvragen”, zegt Vis. „Snap je het dan nog niet, dan moet je de stap simpelweg niet nemen. Je moet nooit iets kopen waarvan je niet weet wat het is.”

www.eyeopen.nl www.financieelrijbewijs.nl

Onbegrip, wanbeheer

Het beheren van geldzaken wordt er niet gemakkelijker op. Creditcards en online bankieren maken geld abstracter en van veel financiële producten is ondanks de verplichte financiële bijsluiter niet altijd helder wat ze doen. Verzekeringssite.nl onderzocht onlangs de leesbaarheid van polisvoorwaarden van autoverzekeraars. Uitkomst: 39 van de 44 verzekeraars schrijven teksten die voor de gemiddelde Nederlander onbegrijpelijk zijn.

Ook ontbreekt het consumenten aan financieel inzicht. Het aantal Nederlanders met schulden neemt jaarlijks toe. De Nederlandse vereniging voor Volkskrediet registreerde in 2010 83.000 aanvragen voor schuldhulpverlening. In 2009 waren dat er nog 53.000. In 30 procent van de gevallen zijn de schulden te wijten aan slecht financieel beheer.

Uit een grootschalig onderzoek van het Nibud in 2009 blijkt dat vier van de vijf Nederlanders geen overzicht maken van de toekomstige uitgaven en dat een kwart nooit bijhoudt waar het geld blijft.