Het parkeerterrein naast de Meeuwenhoeve oogt behoorlijk vol. Tientallen auto’s wijzen op een goede opkomst. Binnen, in de grote zaal, zitten de bestuurders van de degelijke middenklassers en hun reisgenoten. Ze zijn naar Lelystad gekomen voor een bijeenkomst van de Noordelijke Land- en Tuinbouworganisatie (NLTO).

Boeren uit Flevoland, de Noordoostpolder en de Wieringermeer staan voor een ingrijpende beslissing. Momenteel oefenen ze hun bedrijf uit op grond die ze in altijddurende erfpacht (over een periode van 100 jaar) hebben van Domeinen. Deze dienst is een onderdeel van het ministerie van Financiën en beheert in de IJsselmeerpolders circa 84.000 hectare met een agrarische bestemming. Per 1 januari 2005 moeten het ruim 15.000 hectare minder zijn.

Begin juni heeft Domeinen de erfpachters een brief gestuurd waarin staat dat zij het blote eigendom van de grond tegen „marktconforme voorwaarden” kunnen kopen. Belangstelling kan men voor 15 augustus kenbaar maken. In plaats van de canon (de prijs bij erfpacht) aan Domeinen te voldoen, kunnen de boeren dus voortaan rente en aflossing gaan betalen aan de bank. Tenminste, als ze daarvoor kiezen.

Dat de erfpachters op die tweesprong staan, is opmerkelijk. Het Rijk begon in de jaren tachtig met het afstoten van landbouwgronden. Omdat agrarisch grondbezit niet langer als overheidstaak gold, verloren de gronden hun publieke functie. Voor de IJsselmeerpolders kwam daar nog bij dat er vanwege het grote staatsbezit nauwelijks beweging zat in de markt voor landbouwgrond.

Voorjaar 2000 kwam er een kentering. Ontwikkelingen in de ruimtelijke planologie, met name door de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, maakten het denkbaar dat de overheid de agrarische gronden in de toekomst wel eens hard nodig zou kunnen hebben. Bijvoorbeeld voor nieuwe bedrijfsterreinen, natuurgebied, of als compensatie voor boeren die hun bedrijf moeten verplaatsen. Toenmalig staatssecretaris Bos (Financiën) besloot tot een tijdelijke verkoopstop.

Hoe tijdelijk, is gebleken uit de door Zalm ingediende motie die vorig najaar door de Tweede Kamer werd aanvaard. Tijdens de algemene beschouwingen over de begroting voor 2003 stelde de fractievoorzitter van de VVD voor 110 miljoen euro te besteden aan meer veiligheid op straat. Waar het geld vandaan moest komen? Uit de verkoop van gronden door Domeinen.

Inmiddels is het verkoopproces in gang gezet. Naar goed recht krijgen de zittende gebruikers de eerste kans. Als die verstek laten gaan, komen derden in beeld. Dan kan een institutionele belegger als Fortis het blote eigendom van de grond verwerven, voor minimaal dezelfde prijs als de erfpachters zouden moeten betalen. Om rust in de onderhandelingen te brengen, heeft Domeinen verzekerd één lijn te zullen trekken.

Het grote rekenen is begonnen. „In het verleden is gebleken, dat het moeilijk onderhandelen is met Domeinen”, zegt Frans van de Lindeloof. Volgens de beleidsmedewerker pacht bij NLTO heeft de dienst zich politiek goed ingedekt, zodat het lastig is de vraagprijs omlaag te krijgen. Iets wat toch zeker de inzet is van zijn organisatie. „Tienduizend euro, daar beginnen we mee.”

Op de bijeenkomst in de Meeuwenhoeve rekent deskundige Steenbeek van NLTO voor wat de meerkosten zijn van koop ten opzichte van de huidige situatie. „Goed onderhandelen met de bank, dat scheelt u veel geld”, adviseert hij. Een half procent rente meer of minder maakt nogal wat uit voor de bedragen die over het scherm flitsen.

Namens Domeinen voert rentmeester Van Staveren het woord. Hoewel hij soms moeilijk uit zijn woorden komt, geeft hij geen krimp. „We zijn geen gekke Henkie. De grond is van alle 16 miljoen Nederlanders. Daar gaan wij dus zakelijk mee om. Wij zijn er niet voor om de grond weg te geven.” Wie grond koopt waar een windmolen komt te staan, moet voor dat stuk 100.000 euro extra betalen, met een vervaltermijn van tien jaren. Kan het Rijk alsnog in de toekomstige opbrengsten delen.

Baas zijn over eigen grond heeft dus zijn prijs. Zeker als de kosten van het erf erbij komen. Met een vraagprijs van 7,50 euro per vierkante meter komt een gemiddeld erf van een hectare op 75.000 euro. „Ze hebben van de guldens gewoon euro’s gemaakt”, moppert een boer in de zaal tegen Van Staveren. „U schermt met marktprijzen, maar wij willen niet verkopen. Wij willen blijven boeren.” Applaus uit de zaal.

„Ze spelen het spel scherp”, vindt Van de Lindeloof over het optreden van Domeinen. „Ze moeten ook wel, want die 110 miljoen euro moet binnenkomen.” Naar zijn inschatting rekent Domeinen erop dat twee op de drie boeren uiteindelijk wel over de brug komen. Ruim voldoende om de doelstelling van Zalm te halen.

Een boer is het met hem eens. „Je moet je wel drie keer bedenken om het te laten liggen, als je dit kunt financieren. De prijs zit aanzienlijk onder de marktwaarde. Bovendien heeft grond een zware emotionele lading. Duur of niet, gekocht wordt er toch.”