Dat bleek woensdag uit de opstelling van de nieuwe VVD-fractieleider Van Aartsen tijdens de eerste ronde van de debatten over de regeringsverklaring. Hij maakte een sterk debuut. Aanvallen van de oppositie pareerde hij met groot gemak. Wel meed hij zelf consequent de interruptiemicrofoon.

De liberale voorman Oud citerend hield Van Aartsen zichzelf en zijn fractie voor dat de volksvertegenwoordiging onafhankelijk dient te zijn tegenover de regering. Bij de debatten over de regeringsverklaring van Balkenende I nam ook zijn voorganger Zalm een vrij kritische houding in, maar Van Aartsen lijkt hierin nog verder te gaan.

Op onderdelen samenwerken met de oppositie sluit de VVD’er op voorhand zeker niet uit. Over de WAO wil hij bijvoorbeeld best een gesprek aangaan met SP’er Marijnissen. Ook ging hij gretig in op een verzoek van PvdA’er Bos om samen de oude wijken in te trekken.

Een terugkerend thema in de reacties op de regeringsverklaring was de gewijzigde rol van de overheid. De oproep van Balkenende aan de burgers om zelf meer verantwoordelijkheid te nemen, viel vooral bij PvdA-leider Bos verkeerd. „U hebt de mond vol over wat u van de mensen verwacht, maar wat mogen ze van u verwachten?”

Marijnissen (SP) voorzag dat de samenleving er alleen maar verder op achteruit zou gaan als de overheid zich verder terug zou trekken. Hij verwees naar de privatisering van de energiemarkt. Die zal alleen maar leiden tot forse prijsverhogingen, vreesde hij. Ook de privatisering van de busbedrijven en de verzelfstandiging van de NS hadden volgens hem geen vooruitgang opgeleverd.

CDA-fractieleider Verhagen daarentegen noemde de aankondiging van Balkenende dat de overheid zich op haar rol moet bezinnen „een doorbraak.” De overheid dient zich wat het CDA betreft te beperken tot wat nodig is. De daarbijbehorende modernisering van de sociale zekerheid is volgens hem bittere noodzaak. Wel wilde hij garanties voor zwakke groepen, zoals de chronisch zieken.

Volgens GroenLinks-fractieleider Halsema zijn de plannen van dit kabinet een ramp voor „de georganiseerde solidariteit.” Ze signaleerde een „veramerikanisering” van de Nederlandse overheid, waarbij de burger zo veel mogelijk zelf voor zijn sociale zekerheid moet zorgen. Zij vindt dat de overheid juist veel meer moet doen op dit gebied.

Ook Rouvoet (CU) bespeurde een keuze voor het Amerikaanse model. Dat mag wat hem betreft niet ten koste gaan van hen „die het niet op eigen kracht redden.” Voor de taak van de overheid verwees hij premier Balkenende naar Psalm 72.

De oproep van Balkenende tot gemeenschapszin en verantwoordelijkheidsbesef betitelde SGP’er Van der Vlies als „goede accenten.” Dat de sociale zekerheid en de WAO herzien worden had zijn instemming, maar hij eiste wel zorgvuldigheid. Daarbij dacht hij met name aan chronisch zieken en gehandicapten. Hij vond het onverteerbaar dat bij WAO’ers niet gekeken mag worden naar het inkomen van de partner. „Zijn de verworvenheden van de individualisering dan zo heilig geworden?”