Sobibor was vooral vernietigingskamp
MÜNCHEN – Het kamp Sobibor, waar John Demjanjuk bewaker zou zijn geweest, was een van de vernietigingskampen in het huidige Polen die de nazi’s speciaal hadden ingericht om zo veel mogelijk Joden te vermoorden.
In de gaskamers van Sobibor, nabij de huidige grens met Wit-Rusland, werden zeker 170.000 Joden om het leven gebracht. In het begin betrof het vooral Polen, maar later werden ook Duitse, Franse, Tsjechische, Slowaakse en Nederlandse Joden naar het kamp gedeporteerd.
Van het doorgangskamp Westerbork in Drenthe reden van 3 maart tot en met 20 juli 1943 negentien treinen met in totaal 34.313 Joden naar Sobibor, schrijft dr. E.A. Cohen in zijn boek ”De negentien treinen naar Sobibor” (1979). Vrijwel allen werden op de dag van aankomst vermoord.
Slechts negentien gedeporteerden, zestien vrouwen en drie mannen, overleefden het kamp. Van hen kwamen er zeventien niet verder dan de ingang, zodat slechts twee overlevenden, een Nederlandse en een Duitse Jodin, het kamp daadwerkelijk vanbinnen hebben gezien. Een van de overlevenden is de inmiddels hoogbejaarde Jules Schelvis.
Tot het personeel van het kamp behoorden ongeveer dertig SS’ers. Zij werden bijgestaan door 90 tot 120 ”trawniki”, helpers uit vooral Oost-Europa. Zij werden getraind voor hun gruwelijke taak in een kamp bij het dorp Trawniki, in wat nu Polen is. Demjanjuk zou een van hen zijn geweest.
Driehonderd gevangenen kwamen in oktober 1943 in opstand en vluchtten de omliggende bossen in. De meesten werden gedood, maar 64 mensen overleefden de oorlog. Na de opstand sloten de nazi’s het kamp. Een museum en een monument herinneren aan de gruwelen in de oorlog.
Na de oorlog emigreerde de Oekraïener Ivan Demjanjuk naar Amerika, waar hij John werd. Halverwege de jaren 70 werd hij ervan beschuldigd de beul van het Poolse vernietigingskamp Treblinka te zijn die ”Ivan de Verschikkelijke” werd genoemd.
De VS leverden hem in 1987 uit aan Israël, waar hij ter dood werd veroordeeld. In hoger beroep werd hij vrijgesproken.
In 1998 oordeelde een federale rechter in Ohio dat Demjanjuk als kampbewaarder in Sobibor zou hebben gewerkt, en moest hij alsnog het land uit. Demjanjuk ging in beroep tegen zijn uitzetting uit de VS, maar verloor dit. In 2009 werd hij uitgeleverd aan Duitsland. De Duitse justitie beschuldigt hem ervan dat hij als bewaker medeplichtig is aan de moord op bijna 28.000 Joden in Sobibor. Ook Spanje wil de hoogbejaarde Oekraïener aanklagen voor zijn oorlogsmisdaden.