Vier generaties filosofen passeerden de revue. Van D. H. Th. Vollenhoven, de man van het eerste uur die nazi’s weerde van de Vrije Universiteit, tot econoom B. Goudzwaard, die het bezit van kernwapens „zonde” noemde.

Het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme aan de VU had een congres belegd waarin werd nagedacht over „het maatschappelijk engagement van christelijke filosofen.” Aanleiding was het feit dat 75 jaar geleden de Vereeniging voor Calvinistische Wijsbegeerte werd opgericht. Beeldbepalende figuren daarvan waren de gereformeerde filosofen en VU-hoogleraren H. Dooyeweerd en D. H. Th. Vollenhoven. De vereniging staat nu bekend als de Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte.

Hitler

VU-historicus prof. dr. George Harinck beet het spits af met een lezing over Vollenhoven. Hij vertelde hoe en waarom die reeds in 1933 een nazi weerde van de Vrije Universiteit.

Harinck zette uiteen hoe Vollenhoven in de jaren dertig contact had met de Duitse predikant Otto H. Weber. Deze Weber werd gezien als een veelbelovende jonge theoloog. Vollenhoven zocht daarom contact met hem. Door omstandigheden kwam het echter niet tot een ontmoeting. Toen in 1933 in Duitsland Hitler aan de macht kwam, sloot Weber zich aan bij diens partij, de NSDAP. Vollenhoven was in die tijd rector van de Vrije Universiteit. En juist toen werd Weber uitgenodigd om te spreken op een congres dat aan de VU gehouden zou worden. Vollenhoven besloot echter dat Weber vanwege zijn lidmaatschap van de NSDAP niet kon komen.

Volgens Harinck werd dit besluit aan de VU met instemming begroet en breed gedragen binnen de universiteit. Hij wees er verder op dat de afwijzing van het nationaalsocialisme door de VU scherper was dan aan andere universiteiten. Als verklaring daarvoor gaf Harinck dat Vollenhoven het nationaalsocialisme als een wijsgerig systeem zag.

Dit systeem ging in zijn visie terug op heidense gnostiek uit de oudheid, zo zei Harinck. Dit was voor Vollenhoven, die een christelijke filosofie wilde ontwikkelen, onacceptabel. Een resultaat van Vollenhovens standpunt was dat de VU, anders dan andere Nederlandse universiteiten, gevrijwaard bleef van nazistische propaganda.

Dekolonisatie

Dr. Herman Smit behandelde het maatschappelijk engagement van een vertegenwoordiger van de tweede generatie christelijke filosofen, dat van ds. S. U. Zuidema. Titel van zijn lezing was ”S. U. Zuidema en de dekolonisatie”.

Smit had als kind Zuidema een keer horen preken, zei hij, en wat hem daarvan was bijgebleven, was dat Zuidema een zachtmoedige, verzoeningsgezinde en uitnodigende indruk maakte. Dit vormde voor hem een tegenstelling met de antithetische Zuidema die hard over broeders oordeelde, bijvoorbeeld door hen uit te maken voor „landverraders.” De verklaring hiervoor zag Smit onder meer in het feit dat Zuidema op een rechtlijnige wijze vanuit beginselen dacht.

Apartheidsbeleid

De derde generatie christelijke filosofen kwam voor het voetlicht in de persoon van H. van Riessen. Over hem hield Erica Meijers, onder andere stafmedewerker van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, een lezing. Zij stond stil bij diens houding tegenover het Zuid-Afrikaanse apartheidsbeleid. Hoewel hij daar een genuanceerde opvatting over had, heeft hij dit beleid nooit afgewezen, aldus Meijers. Zij verklaarde dit onder meer uit het feit dat Van Riessen vooral de secularisatie buiten de deur wilde houden.

Historicus Jan de Bas hield de vierde en laatste lezing over een vertegenwoordiger van de vierde generatie van christelijke filosofen, de econoom B. Goudzwaard, en zijn betrokkenheid bij de Evangelische Volks Partij (EVP).

Goudzwaard heeft volgens De Bas –die in 1999 promoveerde op het proefschrift ”De muis die even brulde. De Evangelische Volkspartij 1981-1991” vooral invloed gehad op de EVP door zijn ideeën. „Bijvoorbeeld door zijn stelling dat bezit van kernwapens zonde is.”