Al vanaf zijn aantreden als minister van Economische Zaken begin 2009 trok Guttenberg de aandacht. Vanaf de eerste dag wordt hij omschreven als een „politieke wonderboy.” Ook ten tijde van het schandaal dat zich de afgelopen weken door zijn door eigen toedoen rond Guttenberg afspeelde, bleef hij de populairste politicus van Duitsland.

Als politiek talent ben je echter niet per se de lieveling van de leiding. Guttenberg was ook een bedreiging voor het establishment van de Duitse christendemocraten. Mensen die jarenlang de trap naar de top van de macht hadden beklommen, zagen de 39-jarige defensieminister liever gaan dan komen.

Achteraf valt vast te stellen dat de populariteit Guttenberg zelf waarschijnlijk ook naar het hoofd is gestegen. Niet alleen bleek dat grote delen van zijn proefschrift uit 2007 zonder bronvermelding waren overgeschreven uit andere publicaties. Maar ook blijkt bijvoorbeeld dat hij zijn cv hier en daar zo heeft geformuleerd dat hij er net iets beter afkwam.

Zo werden een paar weken stage bij de conservatieve krant Die Welt in 2001 op zijn cv omschreven als „freelancejournalistiek.”

Ook meldde hij bij zijn aantreden als minister van Economische Zaken dat hij ervaring had in het zakenleven. Toen een tv-omroep eens in Beieren ging kijken bij welk imperium de minister zijn ervaring dan had opgedaan, kwamen ze terecht bij een onooglijk leegstaand kantoortje. De Kamer van Koophandel kende het bedrijf wel, namelijk een beheersfirma van familiebezit. Die had op zijn best ooit drie mensen in dienst gehad. Opnieuw een voorbeeld dat Guttenberg de neiging had zichzelf iets groter voor te stellen dan hij in werkelijkheid was.

Gisteren sprak hij echter op één punt de waarheid. De beslissing om terug te treden, was de „pijnlijkste” die hij ooit had genomen. Juist van iemand die heeft bewezen vatbaar te zijn voor grote ijdelheid, valt dit goed voor te stellen.

Een terugblik op de afgelopen twee weken laat ook zien hoe hij zich vastklampte aan zijn positie als minister en zijn titel als doctor. Toen een hoogleraar in een wetenschappelijke publicatie acht voorbeelden van opvallende overeenkomsten tussen Guttenbergs proefschrift en andere niet-genoemde publicaties naast elkaar had gezet, deed hij dit eerst af als „onzin.” Een keiharde ontkenning dus.

Maar daarop volgden tal van nieuwe voorbeelden. Onder druk gaf de minister in een eerste bezonnen reactie aan dat hij tijdelijk de doctorstitel zou opgeven. Vanzelf zou blijken dat de beschuldigingen overdreven waren.

Op speciale internetpagina’s werd echter vastgesteld dat op ten minste zeventig van de bladzijden gevallen van plagiaat waren. Toen begreep Guttenberg dat hij niet anders kon dan zijn hele doctorstitel opgeven. Voor een Duitser die gewoonlijk als ”Herr Doktor” wordt aangesproken een heel diepe vernedering. Guttenberg dacht echter dat hij daarmee zijn carrière zou redden.

Maar de kritiek bleef aanhouden. Totdat hij maandagavond de juiste conclusie trok: de aandacht voor zijn persoon zou zijn werk als minister van Defensie blijven overschaduwen. Alle besluiten die hij moet nemen over de –gevoelige– missie in Afghanistan, de hervorming van het Duitse leger en de afschaffing van de dienstplicht zouden overschaduwd blijven door kritiek op zijn persoon. Met andere woorden: hij zou aangeschoten wild blijven. „Ik was altijd bereid te vechten. Maar ik heb de grenzen van mijn krachten bereikt”, aldus de gepijnigde politicus.

Opvallend is dat hij aftrad vanwege de kritiek. Niet omdat hij de wereld zou hebben misleid.

Financiële zorgen hoeft Guttenberg zich niet te maken. Het vermogen van het eeuwenoude adellijke geslacht wordt geschat op honderden miljoenen euro’s.

Maar wel ligt voor de hand dat hij de eer en goede naam van de familie heeft aangetast. Zijn vader, Enoch zu Guttenberg, is een bekend dirigent. En zijn grootvader, ook een Karl-Theodor, was een bekend wetenschapper. Cynische journalisten wisten de afgelopen weken een boek van deze opa tevoorschijn te halen met de titel ”Fussnoten”. Had de kleinzoon dat maar gebruikt, zo was de pijnlijke boodschap.

Hoe blij tegenstanders en concurrenten van Guttenberg misschien zijn met zijn vertrek, niemand moet te vroeg juichen. De afgelopen jaren heeft de baron laten zien dat hij een capabele bestuurder is. Een terugkeer van de wonderboy moet daarom beslist niet worden uitgesloten.