Een bittere pil. Zo wil Herman de Jong uit Apeldoorn de verandering op het terrein van de inzameling van oud papier zonder meer noemen.

Dertig jaar lang haalde hij talloze tonnen oud papier op in de Veluwse gemeente. Geassisteerd door tientallen vrijwilligers uit de hervormde wijkgemeente Eben Haëzer struinde De Jong week in week uit bedrijven en particulieren af. De gemeente bood twintig jaar lang 3,5 eurocent per kilo. Jaarlijks verdiende hij met zijn „club” MOL (Metalen, Oud papier, Lompen) zo’n 35.000 euro aan oud papier. De opbrengst ging naar goede doelen: hervormd jeugd- en gemeentewerk en sinds enkele jaren een gaarkeukenproject in Oekraïne. „Om de geplande blauwe kliko’s te kunnen laden, hebben we een professionele vuilnisauto aangeschaft.”

Maar het is voorbij. Apeldoorn voerde de papierkliko in. De gemeente besloot voor de inzameling van oud papier niet langer in zee te gaan met vrijwilligers van scholen, clubs en kerken. Een forse domper voor De Jong en zijn helpers. „Het was over en uit. De vrijwilligers, die elkaar aanvankelijk niet kenden, voerden tijdens het papier ophalen hele gesprekken met elkaar. Wij deden waardevol sociaal werk. Dat verliest de gemeente uit het oog. Waarom moest dit gebeuren?”

Ter compensatie krijgen de vrijwilligers nog vijf jaar geld van de gemeente. Voor De Jong en zijn helpers gaat het om een bedrag van jaarlijks ruim 29.000 euro. „Daarvoor doen we nog wat werkzaamheden. Compost verschaffen, of, hoe krom kan het zijn, papiercontainers uitdelen.”

Zelf halen De Jong en een paar krachten voor goede doelen nog steeds bij bedrijven oud papier op, maar voor veruit de meesten van zijn meer dan honderd kerkelijke vrijwilligers houdt het werk op.

Hoewel de meeste verenigingen en clubs die in Apeldoorn oud papier vergaarden de compensatieregeling „wel prima” vinden, had De Jong het georganiseerde inzamelwerk graag voortgezet. „Veel clubs zijn vergrijsd, maar wij hadden in de hervormde gemeente van Apeldoorn genoeg jonge vrijwilligers. Ook moet ik nu onze vuilniswagen weer zien te verkopen.”

Fanfare

Nog altijd hebben kerken, scholen en clubs een flinke vinger in de pap bij het inzamelen van oud papier. In 2009 waren vrijwilligers in 82 procent van de gemeenten betrokken (361 van de 441) bij de inzameling, tegen 78 procent in 2007 (345 van de 443 gemeenten), zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Zeker op het platteland zwermen vrijwilligers van kerk, school, fanfare of voetbalclub al decennia uit om dozen oud papier af te halen. Ook plaatsen bijvoorbeeld kerken zeecontainers voor oud papier. Doorgaans krijgen de charitatieve instellingen van de gemeente een vastgestelde prijs per kilo. Oud papier kan de kas van kerk of club behoorlijk spekken.

Toch is het de vraag of kerken en verenigingen in de toekomst een slaatje kunnen blijven slaan uit oud papier. Feit is dat het aandeel van door vrijwilligers vergaard oud papier de laatste tien jaar is gedaald van pakweg 66 naar ongeveer 60 procent. Oudpapierbedrijven krijgen meer voet aan de grond. Momenteel is de opbrengst voor een kilo papier relatief gunstig.

In 2008 werd in totaal 1,24 miljoen ton huishoudelijk papier ingezameld. In crisisjaar 2009, waarin bijvoorbeeld minder kranten van de pers rolden, ging het om 1,18 miljoen ton.

In steeds meer gemeenten gaat de papierinzameling op de schop. De doos of bundel papier langs de weg maakt plaats voor de (vaak blauwe) papierkliko. Hadden burgers in 2006 in 20 procent van de gemeenten de beschikking over de papierkliko, in 2009 liep dat op tot 33 procent, blijkt uit cijfers van Agentschap NL, een overheidsorganisatie die adviezen over duurzaamheid verstrekt. Ook krijgt (in stedelijke gebieden) de ondergrondse papiercontainer steeds meer voet aan de grond. In vrijwel alle gemeenten kunnen burgers daarnaast hun papier nog steeds kwijt in een container op onder meer het plaatselijke grofvuildepot.

Uit een telefonische rondgang langs kerkelijke ‘coördinatoren oud papier’ blijkt dat de komst van de papierkliko wisselende reacties oproept. Er is tevredenheid, maar ook zorg over de gevolgen van de modernisering van het afvalinzamelsysteem.

In Kampen leidt de invoering van de papierkliko vooralsnog niet tot een daling van de door de kerk ingezamelde hoeveelheid oud papier, zegt coördinator G. K. Jansma van de gereformeerde kerk. Hij zag ‘zijn’ papierberg na de komst van de kliko zelfs groeien van maandelijks 5000 tot 7000 kilo. Maandelijks rijdt Jansma met vrijwilligers langs enkele tientallen adressen, waaronder flats. Ook beheert de kerk twee zeecontainers, waar Kampenaren hun oud papier in kwijt kunnen. De kerk, die van de gemeente Kampen 3 cent per kilo krijgt, besteedt de opbrengst aan kerkelijke projecten, plaatselijk, maar ook in ontwikkelingslanden.

Jansma ziet vooral kansen in de binnenstad van Kampen, waar mensen vanwege ruimtegebrek afzien van een papierkliko. In de –ruimere– buitenwijken denkt hij minder op te halen. „Daar zie ik hele straten vol papierkliko’s.” Hoewel Jansma „heel moeilijk” kan inschatten in hoeverre de papierkliko de kerkelijke papierinzameling hindert, wijst hij erop dat vrijwilligers best mogelijkheden hebben om meer kilo’s op te halen. „Het hangt ervan af hoe actief je inzamelt.” Zelf adverteert hij elke veertien dagen in een lokaal blad en schrijft hij geregeld in de kerkbode over het oud papier.

Jeugdwerk

In Barneveld volgt Ceel van Doorn, oudpapiercoördinator van de hervormde gemeente, de komst van de papierkliko nauwlettend. Ongeveer een derde van de burgers heeft inmiddels een minicontainer. „Binnenkort krijgen weer enkele honderden huishoudens in een wijk de papierkliko. Dat houden wij wel in de gaten. Wat voor effect heeft dit? We hebben op dit moment goede gesprekken met de gemeente.”

De hervormde vrijwilligers in Barneveld haalden door de komst van de papierkliko het afgelopen jaar zo’n 30 procent minder papier op. Wel tekent Van Doorn daarbij aan dat burgers vanwege de economische crisis ook minder papier leveren.

De afgelopen jaren vergaarden de hervormde vrijwilligers met hun auto’s en via de container bij de kerk per jaar zo’n 11.000 euro aan oud papier. De gemeente bood een vaste vergoeding: 3 cent per kilo uit de zeecontainer, 6 cent per kilo voor uit wijken opgehaald papier. „Het hervormde jeugdwerk in Barneveld draait voor meer dan de helft op de opbrengst van oud papier.”

Van Doorn biedt de komende jaren vrijwilligers aan die bij de vuilniswagen assisteren bij het legen van de kliko’s. „Wij denken mee met de gemeente en gaan voor behoud van jaarlijks 11.000 euro inkomsten door oud papier. In Barneveld kennen we een lange geschiedenis van oud papier ophalen. We reden al in 1969 onze eerste routes en zorgden voor een constante aanvoer, ongeacht de prijsontwikkelingen.”

Gemeenten moeten het belang van een oudpapierspaarpotje voor het –kerkelijke– verenigingsleven niet uit het oog verliezen, vindt de Barnevelder. „Via het jeugdwerk bieden we jongeren een verantwoorde tijdsinvulling. Daar heeft de burgerlijke gemeente ook profijt van.”

De invoering van de papierkliko in 2008 in Bodegraven heeft het oudpapierpotje van de gereformeerde gemeente extra gevuld, aldus coördinator Hans van der Hoek. Verdiende de kerk voor de invoering van de minicontainer jaarlijks zo’n 900 euro aan oud papier, nu ligt dat bedrag op zo’n 1700 euro. De kerkelijke vrijwilligers helpen twaalf zaterdagen per jaar de chauffeurs die de papierbakken legen.

Winters weer

Blijft de inzameling van oud papier een goudmijntje voor kerk en club? Voor oudpapiercoördinator Bert Mechielsen van de hervormde Pauluskerk in Wezep (gemeente Oldebroek) is dat nog maar de vraag.

Vooralsnog legt de invoering van de papierkliko, per 1 januari 2010, de kerk geen windeieren. De kerk levert in de regio Oldebroek, net als een tiental andere organisaties, per toerbeurt vrijwilligers die op zaterdag chauffeurs van het inzamelbedrijf assisteren bij het ophalen van de papierkliko’s. De vrijwilligers krijgen via de gemeente per ingezamelde kilo uitbetaald.

Doordat burgers trouwer papier scheiden, komt er vooralsnog meer geld in het kerkelijke laatje dan voorheen. Vrijwilligers krijgen voor minder inspanningen meer geld. „We zijn erop vooruitgegaan. Na de invoering van de papierkliko leverde het oud papier ons 1500 euro meer op dan in de jaren daarvoor.”

Toch is Mechielsen er niet gerust op. Hij vraagt zich „absoluut bezorgd” af of de gemeente in de toekomst vrijwilligers van kerken en clubs nog wel blijft inschakelen bij het inzamelen van de papierkliko’s.

Het bedrijf dat in opdracht van de gemeente de papierkliko’s ophaalt, maakt gebruik van zogeheten zijladers. In zo’n modernere vuilniswagen kan de chauffeur vanuit de cabine met een grijparm de papiercontainers in de laadbak legen. Dat werk kan in principe zonder de hulp van vrijwilligers. „Eerst werd ons gezegd dat er geen vrijwilligers meer nodig waren achter de wagen. We hebben een deal met de gemeente kunnen maken. Er loopt de komende vijf jaar een vrijwilliger mee achter de zijlader. Wij vinden dat nuttig. Een vrijwilliger kan bijvoorbeeld de papiercontainers grijpgereed neerzetten in dichtbevolkte wijken of bij winters weer.”

Zending

De oudpapieropbrengsten van de gereformeerde gemeente in Goes zitten sinds de invoering van de papierkliko in 2006 duidelijk in de lift. Verzamelden de vrijwilligers voor de invoering van de minicontainer jaarlijks voor zo’n 25.000 euro aan oud papier, vorig jaar liep dat op tot 35.000 euro. „Dat is geen gering bedrag. Het loopt fantastisch”, zegt coördinator Kees Rommers. „Wel is het zo dat we met veel meer mensen meer uren maken dan vroeger.” De vrijwilligers worden per uur uitbetaald. Het geld is bestemd voor de zending. De kerkelijke gemeente levert zo’n 85 vrijwilligers, die jaarlijks doordeweeks ruim honderd dagdelen meelopen met de gemeentelijke ophaalwagen.

Ook Rommers is beducht voor de komst van de zijlader-vuilniswagen, die het werk van ‘meelopers’ mogelijk overbodig maakt. „Die zijlader is onze grote vijand. Als die wordt ingevoerd, kan het contract ineens worden afgebroken. Dan is ons werk afgelopen. We houden het in de gaten, al heb ik geen idee hoe het gaat aflopen.”

Papierkliko verandert werk vrijwilliger

De papierkliko verandert het werk van vrijwilligers van kerken en clubs. De bestelbusjes en aanhangwagens van de vrijwilligers maken steeds meer plaats voor (gemeentelijke) vuilniswagens. Er ontstaan steeds meer samenwerkingsverbanden tussen vrijwilligers en gemeenten. De gemeente levert de chauffeur (onder meer via een oudpapieronderneming) op de ophaalwagen, vrijwilligers van school, voetbalclub of kerk helpen daarbij. Ze krijgen per kilo papier vergoed, maar een uurloon is ook mogelijk. Onduidelijk is in hoeveel gevallen de gemeente de hulp van vrijwilligers niet meer inroept, zoals in Apeldoorn.

Vrijwilligers kunnen concurrentie krijgen van tientallen oudpapierondernemingen in Nederland, die gemeenten ophaalservice aanbieden.

Voor de gemeente, verantwoordelijk voor de inzameling van afval, biedt de papierkliko voordelen. Onderzoek wijst uit dat burgers met zo’n minicontainer beduidend meer papier scheiden. Daardoor hoeft een gemeente minder restafval richting afvalverbrander te loodsen. Dat is milieuvriendelijk (hergebruik) en lucratief: de verwerking van oud papier kost de gemeente veel minder dan restafval.

De papierkliko vergemakkelijkt het ophaalwerk. Gesjouw met zware dozen papier is verleden tijd. Verwaaide of verregende bergen papier verdwijnen uit het straatbeeld. Tegenover die voordelen staat onder meer dat de gemeente moet investeren in de papiercontainers, enkele tientjes per stuk.

Momenteel verdienen gemeenten aan oud papier. De inzamelkosten van ongeveer 30 euro per ton bij een klikosysteem wegen ruimschoots op tegen de baten, van bijvoorbeeld 100 euro per ton.