Het woord Kaukasus is voor Russen inmiddels een „synoniem voor terreur” geworden, schreef dinsdag een Duitse krant. De grootste vijand zit niet meer in Amerika of bij de NAVO, maar in dit gebergte. „De grootste dreiging komt uit het binnenland”, aldus onderzoeker dr. Marcel de Haas van het Nederland-Rusland Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen.

Het gebied tussen de Zwarte en de Kaspische Zee geldt al eeuwen als een kruispunt van talen, volken en culturen. Het is een soort kreukelzone tussen de grote landen Turkije, Iran en Rusland. Op kaarten die taalgroepen in beeld brengen, ziet de Kaukasus er extreem bont uit. Er wonen ongeveer vijftig volken.

Ook op het gebied van religies is het gebied sterk verdeeld. Op de Kaukasus zijn zowel diverse oosters-orthodoxe kerken te vinden als soennitische en sjiitische moslims.

Na de ineenstorting van het Sovjetrijk werden de drie zelfstandige Zuid-Kaukasische USSR-republieken erkend als onafhankelijke staten: Armenië, Georgië en Azerbeidzjan. Dagestan, Tsjetsjenië en Noord-Ossetië waren een soort provincies en werden dus niet zelfstandig. Die vallen nog altijd onder de Russische Federatie, ook al hebben ze in naam een zekere autonome status.

Marcel de Haas acht het aannemelijk dat de aanslag van maandag inderdaad uit het noorden van de Kaukasus kwam. „De enige andere politieke oppositie die in Rusland bestaat, gooit niet met bommen.”

De aanslag past in het patroon van andere terreurdaden uit de afgelopen jaren om Rusland in het hart te treffen. Vorig jaar was dat de metro in Moskou en deze week het vliegveld.

In de Kaukasusrepublieken zelf zijn aanslagen aan de orde van de dag, aldus Ruslandkenner De Haas. „Dat zijn dan vaak aanslagen op politie, leger en overheid.”

Het doel van deze massaslachtingen is een eind te maken aan de Russische overheersing in het gebied. Het vindt zijn voedingsbodem in een mengeling van verzet tegen de bezetter en islamitisch fundamentalisme. De Haas: „Het heeft zich in vijftien jaar ontwikkeld van gematigd tot extremistisch.”

In de deelrepublieken bestaat ook een grote mate van anarchie en hebben misdaad en macht zich regelmatig aan elkaar verbonden. „Corruptie is er een wijdverbreid fenomeen, zeker bij lokale overheden”, aldus De Haas. „Alles wat je maar verbieden kunt, vind je in het noorden van de Kaukasus.”

Nog altijd is de Kaukasus te beschouwen als een strategisch belangrijk gebied. Azerbeidzjan wint veel olie en gas, Georgië beschikt weer over veel pijpleidingen. Bovendien ligt het in het grensgebied van belangrijke landen als Turkije, Iran en Rusland.

Hoe belangrijk het gebied ook is, in vrijwel alle delen van de Kaukasus bestaat armoede. En armoede is een effectieve aanjager van terrorisme.

De Haas vindt dat de Russische regering nooit veel heeft gedaan om de voedingsbodem voor het geweld in de Kaukasus werkelijk op te lossen. „Poetin heeft er altijd met geweld op gereageerd. Hij stuurt gewoon extra troepen. Maar met repressie red je het niet. Je moet daar banen scheppen, huizen bouwen en de mensen zo een perspectief bieden.”

Zelfstandigheid acht De Haas geen optie voor de Kaukasische republieken. „Die zijn gewoon te klein en zodoende niet levensvatbaar.”

Bovendien heeft Tsjetsjenië medio jaren negentig een periode van onafhankelijkheid gehad, maar dat mondde uit in onderlinge gevechten. „Kaukasiërs zijn wat dat betreft net Palestijnen. Rusland is bang dat de hele staat instort zodra deze gebieden onafhankelijk worden. Er is dus geen makkelijke oplossing.”