Prik een vorkje mee
Rond de feestdagen het tafelkleed uit de kast gehaald, gewassen en zorgvuldig gestreken? Maar goed dat het niet de achttiende eeuw is. Dan was zo’n keurig tafelkleed zonder vouwen een forse misstap geweest.
Een béétje behoorlijk huishouden heeft een uitgebreid kwaliteitsservies in de kast staan, menen sommigen. Hoe degelijk die opvatting ook lijkt, ze is tamelijk modern, blijkt in Het Schielandshuis in Rotterdam. Het museum biedt momenteel onderdak aan de tentoonstelling ”Mes en vork. Tafelen van chic tot friet”. De middenklasse kon pas in de loop van de negentiende eeuw sparen voor een compleet servies, blijkt hier. Let wel: spáren.
Dat sparen is tegenwoordig niet meer per se nodig. Hooguit gebeurt het om een uitgebreide set Wedgwood of een Villeroy & Boch –merken die in Rotterdam overigens ontbreken– in bezit te krijgen. Of om het hippe en tamelijk kostbare Pipservies bij elkaar te sparen – dat ondanks zijn populariteit ook niet op de tentoonstelling is te zien. Maar noodzakelijk sparen? Nee.
IKEA biedt al een servies aan voor 69,95 euro: de zogenaamde Startbox Plus, een zestig delen tellend basisservies. Dat is zes keer het setje dat in Rotterdam staat tentoongesteld: een eenvoudig vormgegeven en neutraal gekleurd ontbijtbordje, een even eenvoudig plat bord, een dito diep bord, mokje, wijnglas, sapglas, vork, mes, lepel en een kleine lepel. Hoe jong het servies ook is –het stamt uit 2010– de uitstraling ervan sluit verbazingwekkend goed aan bij het serviesadvies dat de ”Vraagbaak voor de vrouw” in 1960 gaf: „Hoe eenvoudiger de kleur en het model zijn, des te langer zult u er met plezier naar kijken.”
Piet Hein Eek lijkt zich met zijn servies ”Stripped” te kunnen vinden in dat motto. De Nederlandse ontwerper, die vooral bekend werd door zijn meubels van sloophout, bedacht in 2007 een servies dat is geïnspireerd op het traditionele Delfts blauwe aardewerk. Volgens Eek maken de traditionele, uitbundige motieven de kijkers „knettergek.” Dus koos hij ervoor om op één bord maar één element te laten terugkomen en stripte hij de oorspronkelijke motieven als het ware. De bordjes in de vitrine tonen het: er staat alleen een bloem in het midden op, of alleen een blauwe rand.
De Rotterdamse servieskast, waarin bekende Rotterdammers bezoekers bij wijze van spreken een vorkje laten meeprikken, biedt niet bijster veel bezienswaardigs. Of het moet de geglazuurde aardewerken schaal van burgemeester Aboutaleb zijn waaruit hij met zijn hele familie couscous eet.
Op een rijkgedekte mahoniehouten tafel een zaal verderop pronkt het met goud gedecoreerde, achttiende-eeuwse rozenservies Loosdrecht. Twee stoelen zijn omgevallen, op de grond ligt bestek, een kandelaar en kaarsen. Een bordje is aan scherven, een wijnglas gebroken. Het waarom van de chaos blijft in nevelen gehuld. Overigens ligt op de tafel een keurig gestreken tafellaken – tegen de mores van die tijd in. De gastvrouw moest juist laten zien dat het laken ongebruikt en schoon uit de linnenkast kwam.
De tentoonstelling brengt leuke zaken aan het licht. Altijd gedacht dat de vork van meet af aan links van het bord heeft gelegen? Niet dus. Aanvankelijk lag hij net als het mes rechts van het bord. De rechterhand pakte eerst het mes om het eten te snijden en ruilde die daarna om voor de vork om het naar de mond te brengen. Eind negentiende eeuw verhuisde de vork naar links en werd ook het gebruik van de handen taboe.
Thee gewoontjes? Nee hoor, rond 1700 was het een genotsmiddel voor de elite. Die dronk hem niet uit de standaard kannen, pullen en bekers, maar uit fijne kommetjes en schoteltjes uit China en Japan. Bij te hete thee bood het schoteltje soelaas: slurpen van het schoteltje mocht destijds. En als het kopje leeg was, zette de theedrinker het omgekeerd terug op de schotel.
”Mes en vork” is een tentoonstelling om al kijkend een eigen mix aan nieuwe weetjes bijeen te sprokkelen. Af en toe een open deur hindert niets. Dat de samenstelling van een servies in de loop der jaren is veranderd –mokken in plaats van kop en schotels, geen botervloot en soepterrine meer– mag dan geen verrassing zijn, toch is het aardig dat te lezen en te bekijken.
Thematisch
Waar is het begin van de tentoonstelling? Echt duidelijk is het niet voor de bezoeker van ”Mes en vork” in Het Schielandshuis, onderdeel van Museum Rotterdam. Maar ach, het maakt ook weinig uit. De expositie over tafelen en de daarbijhorende gewoonten, gedragsregels en serviezen is thematisch van opzet. Zestien tafels –onder namen als Exotisch (over VOC en porselein), Luchtig (over buiten eten) en Speels (over kinderservies)– laten historisch serviesgoed, tafelzilver, aangepast bestek voor gehandicapten, wegwerpservies, maar ook design en het in 1960 vernieuwende servies Ruska van de Finse fabriek Arabia zien.
”Mes en Vork. Tafelen van chic tot friet” is nog te zien tot 15 mei. In De Dubbelde Palmboom –de tweede locatie van Museum Rotterdam– is tot en met 30 april een andere culinair getinte tentoonstelling te zien: ”Kapsalon!”, een foto-expositie over de Rotterdamse snackcultuur van de hand van fotograaf Joris den Blaauwen.
