De rector van het Baptisten Seminarium en docent liturgiek en baptistische ecclesiologie zei dit donderdagavond voor de studentenvereniging PFSAR van de Theologische Universiteit Apeldoorn.

Van der Leer sprak samen met VU-hoogleraar dogmatiek en oecumene prof. dr. E. A. J. G. van der Borght over de vraag wat de relatie is tussen plaatselijke gemeente en kerkverband.

Prof. Van der Borght, oorspronkelijk afkomstig uit België, liet aan de hand van verschillende voorbeelden zien dat in zowel België als Nederland de relatie tussen de plaatselijke gemeente en het kerkverband soms problematisch is. In het overwegend rooms-katholieke België komt deze moeizame verhouding bijvoorbeeld tot uitdrukking in spanningen tussen Rome en plaatselijke parochies. In Nederland komt het probleem vooral tot uiting in kerkscheuringen. „Een typisch gereformeerd verhaal”, aldus de hoogleraar.

Hij wees erop dat dit probleem niet van vandaag of gisteren is. „Indien mogelijk, zou je van 2000 jaar krantenknipsels kunnen verzamelen die met deze problematiek te maken hebben.” Ook in het Nieuwe Testament „is het bijvoorbeeld niet helder hoe Jeruzalem zich tot de andere gemeenten verhoudt.”

Prof. Van der Borght benadrukte dat de relatie tussen kerk en kerkverband alleen duidelijk te krijgen is als je goed weet wat de kerk is. Populair gesteld komt het volgens hem neer op vier vragen: Hoe houd je de boel bij elkaar? Hoe voorkom je dat de kerk verdampt in de cultuur? Of verwordt tot een eigen, bijvoorbeeld nationale, groep? En: Hoe houd je vast aan de uitlegtraditie van Jezus en de apostelen tot en met nu? Deze vragen corresponderen met de vier kenmerken van de kerk uit de geloofsbelijdenis van Nicea: één, heilig, katholiek en apostolisch.

Drs. Van der Leer ziet de plaatselijke gemeente niet in de eerste plaats als onderdeel van de apostolische traditie, maar steekt liever congregationalistisch in. De plaatselijke gemeente heeft in deze kerkvisie het primaat boven het kerkverband. „Waar Christus is, is genoeg, want in Christus ontvangen we alles.” Daarom zijn er ook geen bovengemeentelijke instanties zoals synodes nodig, omdat „waar twee of drie in Christus’ Naam bijeen zijn, de kerk is.”

Van der Leer wees erop dat „in tegenstelling tot wat veel mensen denken, niet primair de volwassendoop baptisten van andere kerkverbanden onderscheidt, maar de kerkvisie waarin iedere gemeente alleen aan Christus en niet aan andere gemeenten gezag verschuldigd is.”

Toch staat in de visie van de rector van het Baptisten Seminarium de plaatselijke gemeente niet helemaal op zichzelf. „Er is wel degelijk een vorm van onderlinge afhankelijkheid. Een kerk kan niet op zichzelf kerk zijn. Elke plaatselijke gemeente is wel geheel kerk, maar niet de gehele kerk. Er is wel degelijk sprake van onderling overleg, maar vooral over praktische zaken.”

Van der Leer ziet in beide benaderingen zowel sterke als zwakke kanten. „In de meer katholieke benadering ligt een grote nadruk op verbondenheid, maar is er de valkuil van onderlinge controle. In mijn eigen kerk is vrijheid een grote kracht, maar is de fragmentatie een groot nadeel. Christus woont immers in de harten van alle heiligen, en daarom mag een plaatselijke gemeente zich niet isoleren.”

De discussie na de pauze concentreerde zich voornamelijk rond de eenheid van de kerk. Volgens prof. Van der Borght wordt de apostolische traditie te veel verwaarloosd in de gereformeerde traditie. „Predikanten zijn te veel Schriftgeleerden geworden. Ze leren niet meer wat het Evangelie van de kerk is, maar presenteren te veel hun eigen bevindingen. Hierdoor ontstaan snel scheuringen.” Dat is volgens de VU-hoogleraar verschrikkelijk. „We moeten af van de cultuur dat het gewoon is dat we met elkaar breken als er een meningsverschil is.”

In een reactie daarop stelde Van der Leer dat de Reformatie toch niet kan worden teruggedraaid. „Voor mij is het onmogelijk om rooms-katholiek te worden”, aldus de baptist.