Het prototype van het ‘serieuze spel’ kreeg vorig jaar veel lof toegezwaaid tijdens een bijeenkomst in het Amerikaanse Boston rond spelcomputers voor de zorgsector. Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft ook al belangstelling getoond en ondersteunt de ontwikkelaars. De Amerikanen willen mogelijk hun legerartsen met het spel laten oefenen. De provincie Friesland geeft het Leeuwarder bedrijf 236.300 euro subsidie voor verdere ontwikkeling.

Aanleiding voor het ontwikkelen van de serious game was een vraag van Henk ten Cate Hoedemaker, chirurg in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). „Daar worden veel kijkoperaties uitgevoerd”, zegt Tim Laning, medeoprichter van Grendel Games. Om daar handigheid in te krijgen oefenen chirurgen van het UMCG op dure simulatoren die al snel tienduizenden euro’s kosten.

„Die apparaten staan in het skillslab, maar ze zitten onder het stof. De artsen zijn namelijk al de hele dag in de operatiekamer bezig. Ze hebben daarna vaak geen zin meer om nog in het lab te gaan oefenen.” De dure simulatoren worden dus vrijwel niet gebruikt. Dat is wereldwijd een probleem, weet Laning.

„Ten Cate Hoedemaker zocht contact en vroeg of wij een serious game konden ontwikkelen, een veel goedkopere simulator waarop artsen met plezíér een kijkoperatie kunnen oefenen. Wij hebben vervolgens in samenwerking met het UMCG een prototype ontwikkeld.”

Waarom zouden chirurgen de game wel gaan gebruiken en een geavanceerde simulator niet? „Omdat het een spelletje is. Bovendien kunnen ze het thuis spelen. Ze hoeven er dus niet apart voor naar het skillslab in het ziekenhuis.”

Met de game kunnen de artsen oefenen op diepte, perceptie, verwante bewegingen, mechaniek, het werken onder beperkte lichtomstandigheden en de oog-handcoördinatie. Met de controllers in de hand voeren ze een kijkoperatie uit. Uiteraard kan het spel de realiteit nooit vervangen, want de speler mist het gevoel dat je met een instrument letterlijk in een lichaam verdwijnt. „Maar bij het spel is er wel sprake van een fysiek rotatiepunt”, vertelt Laning. „De controllers draaien om een perspexplaat heen. Ook voel je een soort vertraging. Je moet het spel zien als een puzzel, zoals bijvoorbeeld Tetris. Dat bevordert onbewust ook het mathematisch inzicht en zorgt ervoor dat je op een bepaalde manier gaat denken en handelen.”

De game is geen vervanging van de simulatoren in het skillslab, benadrukt Laning. Wel een aanvulling. „De game voldoet aan de medische normen van laparoscopische procedures en aan de eisen van een test waarin het gaat om de fundamentele vaardigheden voor een laparoscopie, de zogenoemde FLS-test. Die wordt gebruikt om vast te stellen welke vaardigheden chirurgen en artsen in opleiding hebben. We denken dat deze game een goedkope oplossing kan zijn voor chirurgen in Afrika, China en India, waar ze minder geld voor echte simulatoren beschikbaar hebben.”

De game is volgens Laning niet alleen interessant als goedkoop alternatief voor chirurgen en artsen in opleiding. Grendel Games werkt aan een publieksvariant die in de speelgoedwinkel komt te liggen. Het gaat echter nog wel twee jaar duren voordat de game door beide doelgroepen kan worden gebruikt.

Samen met het UMCG en het Leeuwarder Institute of Minimally Invasive Surgery (Limis) is Grendel Games bezig met het verder ontwikkelen van het prototype. Daarbij wordt dankbaar gebruikgemaakt van leerlingen van diverse Leeuwarder onderwijsinstellingen. Voor de verdere ontwikkeling van deze game is een aparte bv opgericht, Cutting Edge.

Serious games niet eenvoudig

Chirurgen die oefenen in het opereren, dijkwachters die virtueel op patrouille gaan en rapporten opstellen over de status van de dijk, burgers die leren wat ze moeten doen en laten tijdens een evacuatie bij hoogwater.

Het zijn wat praktische toepassingen van serious games. Ze zijn vooral nuttig om procedures te oefenen en minder geschikt om bijvoorbeeld te leren rekenen en spellen. Daarom zijn er binnen het onderwijs weinig computerspellen.

Een leerzaam én aantrekkelijk ‘serieus spel’ maken is niet eenvoudig. Eerst moet de maker –net als bij een gewone training– goed bedenken wat voor kennis hij de spelers wil bijbrengen.

Vervolgens moet hij dat vertalen in een realistische spelomgeving met regels en mogelijkheden om onderling samen te werken. Het spel moet uitdaging, maar geen frustratie opleveren.

Ook de visuele eisen zijn tegenwoordig heel hoog door het grote aanbod aan computerspellen, maar vaak heeft een bedrijf de techniek al in huis.

Dat alles maakt de ontwikkeling van zo’n computerspel nu nog redelijk kostbaar. Toch denken ontwikkelaars van serious games dat ze de concurrentie met een echte training goed aankunnen.

Behalve Grendel Games brengen onder andere Macaw, GameWise en Ranj serieuze spellen op de markt.

Een paar voorbeelden van leerzame spellen voor overheid, bedrijfsleven, studenten en scholieren zijn:

Virtual Battlespace 2 – Defensie gebruikte dit oorlogsspel in zijn opleidingstraject voor Uruzgangangers. Met levensechte tanks, schietende geweren, tegenstanders, burgers, wegen en bermen. De soldaten spelen in teamverband en hebben om beurten het bevel als commandant.

The Great Flu – De tijd tikt door, het griepvirus verspreidt zich als een inktvlek over de wereld en het geld verdwijnt als sneeuw voor de zon. Dit spel laat voelen hoe het is om beslissingen te nemen die een pandemie moeten voorkomen of inperken. De speler leert strategisch denken en steekt intussen heel wat kennis over virussen op. Ontwikkeld door het Nederlandse bedrijf Ranj, in opdracht van viroloog Ab Osterhaus van het Erasmus MC Rotterdam.

Mijn Chemie – Op de promotiesite van de chemiesector kunnen jongeren ”Mijn Chemie” spelen. Het begint met 21 (pittige) quizvragen. Elk goed antwoord levert een paar chemische elementen in een reageerbuis op. Na afloop van de quiz kan de speler daarmee virtuele producten samenstellen. Bijvoorbeeld een zonnebril, een laptop of een mobieltje. Al spelend groeit de kennis over de chemische samenstelling van het voorwerp.