Vorige week stond het Onafhankelijkheidsplein in Kiev voor het eerst sinds jaren weer vol met demonstranten. Tienduizenden vertegenwoordigers van kleine en middelgrote bedrijven protesteerden tegen de nieuwe belastingwet. Ondertussen was president Janoekovitsj in Brussel, waar hij een „succesvolle” ontmoeting had met hoge EU-vertegenwoordigers.

De demonstraties op het Onafhankelijkheidsplein kwamen op een saillant moment. Het is nu precies zes jaar geleden dat de Oranjerevolutie begon. Toen leek het een kwestie van tijd voordat Oekraïne zich definitief bij de Europese familie zou voegen. Afgelopen voorjaar won echter de ‘pro-Russische’ Janoekovitsj de presidentsverkiezingen, de kandidaat die in 2004 was betrapt op fraude.

Nu Janoekovitsj uiteindelijk toch president is geworden, is Oekraïne hard op weg naar totalitarisme. Die terugval van het land kan grote gevolgen hebben.

„Ik ben geschokt over de houding van het Westen tegenover Oekraïne”, zegt Myroslav Marynovych, vooraanstaand mensenrechtenactivist en ex-dissident van het communistische bewind. Momenteel is hij voorzitter van het Instituut voor Religie en Samenleving in Lviv, West-Oekraïne. „In mijn strijd tegen het Sovjetregime heb ik altijd Europa als lichtend voorbeeld gehad. Maar nu is Oekraïne ‘weggegeven’ aan Rusland, vanwege energie- en veiligheidsbelangen. Daarmee heeft Europa zijn eigen principes overboord gegooid en zijn voorbeeldpositie verloren.”

Ook de media en wetenschap hebben het zwaar te verduren in Oekraïne. Kritische journalisten worden lastiggevallen; een onderzoeksjournalist verdween spoorloos.

De trend is duidelijk, aldus Marynovych, die jarenlang dwangarbeid verrichte in een Goelagkamp. „Onze democratie is als een hond die door Rusland aan een leiband wordt gehouden. We weten dat we mogen blijven rennen, maar het touw wordt aangehaald. Het Westen heeft na de Oranjerevolutie een gouden kans laten liggen om voorzichtig democratie op te bouwen. Maar Europa startte geen samenwerkingsprogramma’s met Oekraïne, zoals het wel met Roemenië en Bulgarije deed. Terwijl Poetin onmiddellijk een antiwesterse campagne begon, aarzelde Europa. Nu leven we in een schijndemocratie.”

Onder de nieuwe regering van Janoekovitsj krijgt de SBU (Geheime Dienst, opvolger van de KGB) meer vrijheid. Onlangs arresteerde de dienst een historicus die onderzoek doet naar oude KGB-documenten. Ze bevinden zich in archieven die onder de ‘oranje’ president Joesjtsjenko juist waren geopend.

Borys Gudziak, historicus en rector van een vooraanstaande universiteit in Lviv kreeg persoonlijk met de dienst te maken. „De SBU wilde dat ik meewerkte om studentenprotesten te voorkomen. Ik moest daartoe documenten ondertekenen. Het is een welbekende KGB-methode om collaborateurs te werven. Ik weigerde. Mijn medewerkers en studenten durven nauwelijks te publiceren en op internetfora te discussiëren.”

Na de regionale verkiezingen van eind oktober nemen de zorgen over de politieke situatie toe. De regerende Partij van de Regio’s won met gemak. Een aantal oppositiepartijen werd uitgesloten van deelname en opnieuw zijn er sterke vermoedens van fraude. „Lokale sleutelfiguren springen snel over naar de regerende partij, omdat ze anders worden ontslagen”, zegt Gudziak. „Wetenschappers durven nauwelijks meer onderzoek te doen naar gevoelige zaken. Ze zijn bang voor arrestatie. Angst zaaien is de eerste stap naar totalitarisme. En Europa protesteert niet.”

Kateryna Joesjtsjenko, de vrouw van de voormalige president en voorzitter van humanitaire organisatie Ukraine 3000 maakt zich grote zorgen. „De toekomst van Oekraïne hangt af van Europa. Als Europa zijn ogen sluit voor wat in Oekraïne gaande is, zullen de consequenties heel ernstig zijn. Waar was het Westen toen de Russen een deel van Georgië innamen? In Oekraïne is de passiviteit van Europa heel hard aangekomen. Het is een stilzwijgende goedkeuring. Het Westen moet Rusland nu een halt toeroepen, als het een Derde Wereldoorlog wil voorkomen.”

Joesjtsjenko trekt een vergelijking met de jaren dertig. „Toen negeerde Europa de Russische genocide op de Oekraïners. Het resultaat was dat Europa uiteen werd gespeeld. Zal Europa dit voor de tweede keer toestaan? Uiteindelijk wil de EU geen onrustige regio aan haar directe oostgrens. De Europese waarden van vrijheid, economische vooruitgang en democratie moeten zo ver mogelijk oostwaarts verspreid worden. Daarom is het in het belang van Europa om een krachtige stem te laten horen.”