Gritsenko woont in een van de buitenwijken van de Russische hoofdstad. „Waar vroeger alleen een dorp met een kerk was, wonen door de groei van Moskou tegenwoordig duizenden mensen in flats”, vertelt ze. „De kerk in de wijk is veel te klein en er wordt geen nieuwe gebouwd.”

Gritsenko is niet de enige die een lange reis moet maken om de kerk van Tatjana de Martelares, de huiskerk van de Staatsuniversiteit van Moskou, te bezoeken. Tijdens zondagse diensten is de kerk afgeladen. Ouders met kinderen, echtparen, alleengaande vrouwen en mannen vullen de ruimte.

De 36-jarige priester Igor Palkin had het eerder die week al gezegd, nadat hij voor vier mensen een dienst op dinsdagochtend had geleid. „Kom op zondag maar eens langs. Dan bezoeken zeker 400 mensen onze dienst. En ze wonen bijna allemaal in de buitenwijken.” Vlak daarvoor had hij op sombere toon verklaard: „We hebben meer kerken nodig. Naar de kerk gaan moet gemakkelijk zijn voor de mensen. Nu moeten ze er vaak een eind voor reizen.”

De Russische hoofdstad kampt met een groot tekort aan kerken, stelt de leiding van de Russisch-Orthodoxe Kerk vast. Waar in andere delen van Rusland één kerk op 3000 orthodoxe inwoners is te vinden, moet de Russische hoofdstad het doen met één kerk op 40.000 Moskovieten, heeft patriarch Kirill, hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, uitgerekend. Daarom lanceerde hij eind augustus samen met toenmalig burgemeester Joeri Loezjkov Project-200. Daarin is vastgelegd dat er 200 nieuwe kerken in Moskou komen.

Deze kerken moeten binnen drie tot vier jaar worden gebouwd. De financiering verloopt via giften. De gemeente wijst de locaties aan; de eerste 35 zijn al vastgesteld. „In de buitenwijken is de behoefte aan kerken het grootst”, zei Vladimir Legojda, hoofd voorlichting van de orthodoxe synode, in een interview met het Russische weekblad Argoementi i Fakti (Argumenten en Feiten). „De meeste kerken liggen in het hart van de stad. In de buitenwijken, met name die uit de Sovjetperiode stammen, zijn nauwelijks gebedshuizen te vinden. In deze enorme stadsgedeelten staat in veel gevallen slechts een kleine kerk. Ouderen met een handicap, mensen met gezondheidsproblemen en jonge moeders die aan huis gebonden zijn en kinderen, moeten elke keer een eind reizen om een dienst te kunnen bijwonen.”

Kirill zou graag zien dat er méér dan 200 nieuwe kerken kwamen, liet hij bij de start van Project-200 weten. Om tot een evenwichtiger verdeling te komen, zouden er volgens hem 600 nieuwe kerken moeten verrijzen. Omdat hij ruimte krijgt toegewezen voor 200 gebouwen stelde Kirill voor de overige 400 kerken te stichten in ruimtes in flatgebouwen. Alle 600 nieuwe kerken moeten tevens plaatsen worden waar onderwijs kan worden gegeven en waar ouderen en mensen in nood –van welke aard dan ook– terechtkunnen. Zo hoopt Kirill dat de kerk dichter bij het volk komt te staan.

In de Sovjettijd hoefde de Russisch-Orthodoxe Kerk er niet op te rekenen dat de machthebbers kerken in nieuwe wijken zouden bouwen. Onder het communisme werd religie juist onderdrukt en nam het aantal kerkgebouwen af. Ze werden gesloten of gesloopt. Vóór de Oktoberrevolutie van 1917 kende de Russische hoofdstad ruim 760 kerken, inclusief de dorpen die Moskou tijdens de Sovjetperiode opslokte.

„In elke wijk stond een kerk”, zegt Pjotr Tsjistjakov van het Centrum voor Godsdienststudies aan de Humanitaire Universiteit in Moskou. Hij heeft de cijfers even opgezocht. „In het midden van de jaren tachtig telde Moskou nog maar 45 kerken. Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 komen de kerken langzaamaan terug in het Moskouse straatbeeld. Ze werden heropend of herbouwd, tot een totaal van 571 in 2006.”

Dat aantal is volgens Tsjistjakov genoeg. „Dat getal van 600 nieuwe kerken is berekend op basis van de situatie in de rest van Rusland. Maar dat is niet reëel. Veel Moskovieten zijn orthodox-christelijk, maar ze gaan niet allemaal naar de kerk. Naar een dienst in een nieuwe kerk aan de rand van Moskou komen op een doordeweekse dag vijftien tot twintig mensen en op zondag ongeveer vijftig; 200 nieuwe kerken is al te veel voor Moskou.”

Waarom wil Kirill dan zo graag 600 nieuwe kerken? „Het zendingswerk staat voorop”, zegt Tsjistjakov. „De Russisch-Orthodoxe Kerk wil terug naar de situatie van vóór de revolutie in 1917: in elke wijk een kerk. Met dit streefgetal en met de aandacht die dit oplevert hoopt de kerk haar invloed in de politiek en in het openbare leven te vergroten.”

Sinds de val van de Sovjet-Unie wint de Russisch-Orthodoxe Kerk inderdaad aan gezag. Onder de vorige president, Vladimir Poetin, en onder de huidige, Dmitri Medvedev, is de relatie tussen de staat en kerk verbeterd en verstevigd.

Het is wel afwachten of Project-200 voortgang kan vinden, na het ontslag van burgemeester Loezjkov van Moskou eind september door Medvedev. Loezjkov gold als een drijvende kracht achter het kerkenplan. Zo liet hij de in 1931 onder Stalin opgeblazen Christus-Verlosserkerk herbouwen. Loezjkovs opvolger, Sergej Sobjanin, heeft zich niet specifiek uitgesproken over het project, maar tijdens een bezoek eerder deze maand aan patriarch Kirill in diens woning gaf hij de Russisch-Orthodoxe Kerk wel hoop. „We doen alles wat we kunnen om kerken te laten opbloeien, te doen herleven en nieuwe te bouwen”, liet de nieuwe Moskouse burgemeester weten.

Op het gezicht van de 48-jarige Tolgana Loseva verschijnt een grote glimlach als ze praat over de mogelijke komst van 200 nieuwe kerken. Ze staat bij de kerk van Tatjana de Martelares en pikt voordat ze naar haar werk gaat het laatste deel van de dinsdagochtenddienst van priester Igor Palkin mee. „Dat zou een prachtige ontwikkeling zijn. Ik vond het al geweldig dat de Christus-Verlosserkerk werd herbouwd”, zegt ze uitgelaten. Ze vervolgt serieus: „Vroeger kon je overal een kerk binnenstappen, direct vanuit je werk of vanuit je huis. Dat moet terugkomen. Want een kerk is er om uiting te geven aan wat er in je ziel leeft. Juist op momenten dat je verdrietig bent of blij.”