Rouvoet: aan de zijlijn

In de formatie van 2010 speelde de ChristenUnie geen rol van betekenis. Is zij daarom een verliezer? In zekere zin niet. Echte verliezers zijn partijen die kabinetsdeelname binnen handbereik hadden, maar toch aan hun neus voorbij zagen gaan. Dat is bij de ChristenUnie niet het geval. Zij stond meteen aan de zijlijn. En bleef daar maandenlang geparkeerd staan.

Tegelijkertijd is het niet vreemd de ChristenUnie een verliezersstatus toe te kennen. Vergelijk het eens met de vorige formatie. Toen stonden, al tijdens de verkiezingscampagne van 2006, alle schijnwerpers gericht op Rouvoet. Dat de ChristenUnie serieuze kansen maakte als buffer te gaan dienen tussen CDA en PvdA, was vanaf het begin zeer aannemelijk. De partij was, aan het Binnenhof en in de pers. hot. Zo bezien is het contrast met de formatie 2010 sterk. Rouvoet kwam geen enkele maal uit de coulissen; hij stond erbij en keek ernaar.

Mede door haar sterke anti-PVV-opstelling –senator Schuurman en directeur van het Wetenschappelijk Instituut Segers betoogden in het Nederlands Dagblad dat de CU nog beter met D66 kan regeren dan met de PVV– kwam de ChristenUnie er dit keer niet aan te pas. Bij geen van de hoofdopties: rechts, paars plus en midden, werd er in haar richting gekeken. Bij rechts en paars plus paste zij van geen kanten. Bij een middencoalitie was zij getalsmatig overbodig.

„De slechtst denkbare uitkomst van deze formatie is een kabinet van VVD en CDA, gedoogd door de PVV”, luidde de bij herhaling, gevraagd en ongevraagd uitgedragen stelling van partijleider Rouvoet. Laat nu net déze uitkomst momenteel haar voltooiing naderen.

Roemer: in de kijkerd

SP-leider Roemer sprak op de verkiezingsavond van 9 juni van „een verlies met een gouden randje.” Weliswaar verloor zijn partij 10 van de 25 zetels, maar dat verlies was minder groot dan gedacht.

Toch maakte de verkiezingsuitkomst de SP niet tot een partij die, anders dan in 2006, in de formatie een beslissende rol zou kunnen spelen. In de twee als meest kansrijk beschouwde opties –centrumrechts en paars plus– kwam de partij niet voor. In die zin dienen Roemer en de SP zeker als verliezers te worden gezien.

Het weerhield Roemer er niet van om de boer op te gaan met een centrumlinkse variant van PvdA, CDA, SP en GroenLinks (samen 76 zetels). Daarmee nam hij het risico te worden weggezet als kniesoor, als komediant, die regeringsbereidheid pretenteert, maar dan in de veilige wetenschap dat het toch geen reële optie is.

Die valkuil wist de goedlachse Roemer echter te vermijden. Zijn ”Aftrap voor een centrumlinkse coalitie”, bedoeld om het CDA te verleiden, was voorpaginanieuws in de NRC. Een tijdens een plenair Kamerdebat aan informateur Lubbers geuit verzoek om de centrumlinkse variant tijdens het CDA-partijcongres te promoten, oogstte behalve hilariteit ook bewondering. Verder wist Roemer PvdA’er Cohen fijntjes aan te wrijven dat diens weigering om een links monsterverbond te sluiten de komst van het kabinet-Rutte/Verhagen in de hand heeft gewerkt.

Verliezer Roemer verdwijnt opnieuw met zijn fractie in de oppositiebanken. Maar hij heeft zich in de kijkerd gespeeld als een constructief opererend politicus die tegen een stootje kan en de rol van linkse oppositieleider niet lijdzaam gunt aan concurrent Cohen.

Paars plus: misgegokt

Het waren Cohen (PvdA) en Rutte (VVD) die de verschillen tussen links en rechts te groot achtten om paars plus mogelijk te kunnen maken. Aan de andere twee matchmakers, D66-leider Pechtold en GroenLinksfractievoorzitter Halsema, heeft het feitelijk niet zozeer gelegen.

Na een eerste snuffelronde en een latere meer serieuze formatiepoging tussen VVD, PvdA, D66 en GroenLinks, waren zij de enigen die dooronderhandelen nog zagen zitten om zo hun zetelwinst te verzilveren.

Vooral voor Halsema, die zichzelf al voor de verkiezingen van 9 juni als uiterst ministeriabel presenteerde en de regeringskansen van haar hervormingsgezinde partij na de stembusstrijd zelfs hoger inschatte dan die van de PvdA, zullen de druiven van opnieuw een oppositierol zuur zijn.

Voor Cohen was paars plus echter niet de enige optie om aan de formatietafel plaats te kunnen nemen. Zowel Rutte als CDA-leider Verhagen nodigde de PvdA’er herhaaldelijk uit om te spreken over een middenkabinet (VVD, PvdA en CDA). Cohen wimpelde die uitgestoken handen echter gevoeglijk weg. Nee, eerst moest die afschuwelijke rechtse samenwerking tussen VVD, CDA en PVV maar eens worden onderzocht.

Die poging zou toch mislukken, dacht Cohen, wat Rutte met hangende pootjes richting de PvdA zou hebben teruggedreven. Dat ‘PvdA-verkneukelscenario’ had de onderhandelingspositie van de sociaaldemocraten in één klap met een factor tien versterkt.

Maar het kan verkeren: een VVD/CDA-minderheidskabinet met gedoogsteun van de PVV van Wilders bleek wel degelijk een optie. Pas toen dat Cohen in volle omvang duidelijk werd, brak al zijn verzet tegen een middencoalitie. Toen was het echter al te laat.

Zijn opstelling gedurende de formatierit kwam Cohen vervolgens op een heus compliment van Wilders te staan. „Echt ontzettend bedankt, Job! Omdat jij een middenkabinet blokkeerde, kan nu een rechtse politieke samenwerking ontstaan. Geweldig gedaan!”

De Amsterdamse ex-burgervader Cohen hing zijn ambtsketting aan de wilgen, met als doel niets minder dan premier te worden. Hij gokte, maar verloor. Het zal de premierskandidaat de komende tijd als oppositieleider niet licht vallen om van het imago van „vroedvrouw van rechts” af te komen.