Bij veel tegenstemmers ontstaat een gevoel van vervreemding. Zij hebben immers grote zorgen over het regeerakkoord en nu spreekt hun leider net na de stemming over „een feest.” Verhagen ziet snel in dat hij iets te enthousiast is, en legt vervolgens de nadruk op vertrouwen en eenheid.

De vreugdekreet van Verhagen was de ontlading na ruim zes uur debatteren op het CDA-
congres, zaterdag in de Rijnhal te Arnhem. Nog voor het –even na tienen– van start ging, was het al historisch. Nog nooit had het CDA een congres georganiseerd waarop de leden zich mochten uitspreken over deelname en nog nooit waren er zo veel CDA’ers naar een congres gekomen; volgens schattingen zo’n 4500.

Het was waarnemend partijvoorzitter Bleker die enkele dagen na de verkiezingen van 9 juni, waarbij het CDA 20 van zijn 41 Kamerzetels verloor, met het voorstel kwam om een formatiecongres te organiseren als het CDA tot regeren geroepen zou worden. Daarmee wilde hij de achterban weer de positie geven die hij behoort te hebben. Onder Balkenende heeft het partijbestuur richting de Haagse politiek nauwelijks een vuist kunnen maken. Uiteindelijk was er niemand die begin dit jaar tegen de zittende premier durfde te zeggen dat hij zich beter niet meer verkiesbaar moest te stellen. Bleker wilde de achterban weer smoel geven.

Dat is hem zaterdag uitstekend gelukt. In een perfect georganiseerd congres konden de duizenden CDA’ers laten weten wat zij ervan vonden. Er vielen nauwelijks onvertogen woorden. En als sommige aanwezigen zich verlaagden tot boegeroep of het spelen op de personen, bijvoorbeeld op ”Geert W.” of op oud-gedienden die in de media hun verzet tegen samenwerking met de PVV naar voren brachten, kapte de partijleiding dat direct af. Daardoor was het een waardig congres.

Maar de woorden waren pittig en de verwijten stevig. Vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog worden gemaakt: „We will not surrender!” „Er hangt hier een geur van onreinheid”, roept een tegenstander. Een ander weet: „Waar je mee omgaat, word je mee besmet.”

Vooral tijdens het middagdeel lopen de emoties hoog op. Verhagen legt in een speech uit hoe hij zo ver is gekomen om samenwerking met VVD en PVV te willen. Dat eindigt in een emotionele bekentenis. „Mijn opa was wethouder voor de rooms-katholieke partij, mijn vader is 81 –hij is hier ook– was gedeputeerde en ik ben al 34 jaar lid van het CDA. Ik houd van deze partij, ik geloof in deze partij”, zegt Verhagen, terwijl zijn stem breekt. Daarop krijgt hij een langdurige staande ovatie van de duizenden aanwezigen.

Volgens hem heeft zijn partij een traditie van verantwoordelijkheid nemen „in plaats van die verantwoordelijkheid uit de weg te gaan.”

Maar na de speech van Verhagen komt de kritiek los. Veel meer tegenstanders dan voorstanders grijpen hun kans. In een minuut moeten ze hun standpunt naar voren brengen. Het lijkt wel of sommigen een korte communicatiecursus volgden om hun visie naar voren te brengen. De een draagt een gedicht voor, de ander zwaait met rode kaarten, een derde hult zich in een CDA-vlag en een vierde zwaait met de Bijbel en de Koran.

Toch gaat de meeste aandacht uit naar de CDA-kopstukken die tegen zijn. Minister Hirsch Ballin bijt het spits af: „We horen niet thuis in een verbond met de PVV. Doe dit de partij niet aan, doe dit het land niet aan.” Oud-CNV-voorzitter Terpstra deelt zijn mening: „ Soms gaan principes boven uitkomsten.”

Ook oud-onderhandelaar Klink krijgt gelegenheid zijn bezwaren uiteen te zetten. Hij heeft gekeken naar de situatie in Noorwegen en Denemarken en geconstateerd dat populisten die gedoogsteun geven, alleen maar groeien. Volgens hem zou Martin Luther King zo’n akkoord nooit ondertekenen. „Don’t do it”, zo luidt Klinks advies.

Oud-premier Piet de Jong en oud-senator Hannie van Leeuwen brengen ook hun bezwaren naar voren. De Jong is bang dat het grondrecht van godsdienstvrijheid voor moslims onder druk komt te staan en Van Leeuwen is bezorgd dat de partij in rechts vaarwater komt. „Ik stem tegen, maar loop niet weg”, zo besluit ze haar betoog.

De twee Kamerleden die tegen samenwerking met de PVV zijn, Ferrier en Koppejan, krijgen ook de kans hun standpunten uiteen te zetten. Ze doen dat elk op een heel verschillende manier. Ferrier vindt dat de partij „een kernwaarde” opgeeft als ze samenwerking aangaat met de PVV. De partij zal haar middenpositie kwijtraken en het land is er niet mee gediend.

Koppejan legt sterke nadruk op onderlinge eenheid. „We horen bij elkaar en we laten ons niet uit elkaar spelen door de media en door Wilders.” Hij belooft dat hij de uitspraak van het congres zwaar meeweegt.

Als de twee zich tussen partijgenoten begeven, kunnen ze bijna geen stap zetten zonder schouderklopjes of bemoedigingen te ontvangen. Dat doet ze zichbaar goed.

Maar ook voorstanders grijpen hun kans. Minister Eurlings’ stem slaat bijna over: „Ik ben van het CDA, ik blijf van het CDA en ik word nooit van mijn leven van de PVV.” Hij wijst erop dat het CDA acht jaar geleden ook met de LPF in zee ging, met een –toen al vermoorde– leider, Fortuyn, die de islam „een achterlijke godsdienst” noemde. Het akkoord is volgens Eurlings goed en daarom spreekt hij zijn steun uit voor Verhagen: „Maxime, jij bent een mens van vlees en bloed. Jij zult onze idealen nooit verloochenen!”

Minister Donner is ook een van de prominenten die voor zijn. Volgens hem is de traditie van het CDA gericht op het bouwen van bruggen. „Dan moeten we dat nu ook doen.” Als het gaat om samenwerking met de PVV, is volgens hem de uitspraak van de Heere Jezus (die Donner abusievelijk toeschrijft aan de apostel Paulus) een goede richtlijn: „Niet wat de mond ingaat, maakt de mens onrein, maar wat de mond uitgaat.”

Minister De Jager van Financiën en staatssecretaris Bijleveld van Binnenlandse Zaken verdedigen tijdens het morgendeel het onderhandelingsresultaat. Partijvoorzitter Bleker en fractievoorzitter Verhagen nemen in de middag het leeuwendeel van de verdediging voor hun rekening.

Vooral De Jager blijkt een handig verdediger. Hij toont aan dat het akkoord alleszins sociaal is en weerlegt beweringen dat het mes gaat in de ontwikkelingssamenwerking. Verder is het volgens hem zeker niet zo dat alleen de zwakste schouders de zwaarste lasten dragen.

En dan komt de stemming. Even dreigt er chaos, omdat leden niet weten welke resolutie in stemming komt. Een tweede keer lukt het beter. Partijvoorzitter Bleker telt uiteindelijk 4033 stemmen, waarvan 2759 voor en 1274 tegen. Dat is 68 tegen 32 procent. De teleurstelling is zichtbaar; hij had op beter gerekend. Ferrier en Koppejan zijn wel tevreden: „Dit is een zeer bemoedigende minderheid”, zo stelt laatst­genoemde.

Twitterreacties op Verhagen

„Moet gezegd: ik heb Verhagen nog nooit zo gepassioneerd gezien en nog nooit zo goed zien speechen. Maar helaas voor het verkeerde doel.” (PvdA-Tweede Kamerlid Van Dam)

„Wow… kippevelmomenten… hier in Arnhem. Ben trots dat ik een CDA’er ben…” (CDA-Tweede Kamerlid Uitslag)

„Respect voor speech Verhagen.” (Dijkgraaf, Tweede Kamerlid SGP)

„Emotionele, mooie toespraak van Verhagen.” (Van der Ham, Tweede Kamerlid D66)

„In de auto op terugweg van onze Partijraad met dichtgeknepen strot naar speech Maxime geluisterd. Politiek is emotie.” (VVD-Tweede Kamerlid Dezentjé Hamming)

„Oh moeders, wie is er bestand tegen zoveel huilende mannen?” (Halsema, Groenlinks-fractievoorzitter in Tweede Kamer)