De Anglicaanse Kerk belijdt sinds 1563 dat „de bisschop van Rome geen enkele bevoegdheid heeft in het koninkrijk van Engeland.” In de zestiende eeuw was het ondenkbaar dat een paus op staatsbezoek zou komen. Maar deze week is het dan toch zover.

Paus Benedictus XVI brengt van donderdag tot zondag het eerste staatsbezoek aan Groot-Brittannië sinds de Engelse koning Hendrik VIII in 1534 met de Rooms-Katholieke Kerk brak. De aanleiding van deze kerkscheuring lag op het persoonlijke vlak. Hendrik VIII was getrouwd met Catharina van Aragon, maar hij wilde van haar scheiden omdat ze hem geen mannelijke erfopvolger had geschonken. Paus Clemens II weigerde echter zijn goedkeuring te geven. Daarmee kwam een nieuw huwelijk met hofdame Anna Boleyn op de tocht te staan.

Met de ”Act of Supremacy” was de afscheiding een feit. Hendrik VIII, die al in 1531 was uitgeroepen tot hoofd van de Engelse Kerk, confisqueerde de goederen van kerken, kloosters en congregaties. De titel ”verdediger van het geloof”, ooit gekregen van paus Leo X vanwege zijn stellingname tegen kerkhervormer Maarten Luther, raakte hij direct kwijt. Omdat het Engelse parlement de eretitel later weer toekende en erfelijk maakte, mag ook de huidige koningin Elizabeth II die voeren.

Net als Hendrik VIII is koningin Elizabeth hoofd van de Kerk van Engeland. Bij haar kroning in 1952 beloofde ze met een eed „de gereformeerde protestantse godsdienst, die door de wet was gevestigd, in stand te houden in het Verenigd Koninkrijk.”

De breuk met de Rooms-Katholieke Kerk in 1534 betekende echter niet dat de Kerk van Engeland meteen protestants werd. Toch drukten gereformeerde en puriteinse theologen en politici, vooral na de dood van Hendrik VIII in 1547, een duidelijk stempel op de kerk. Zo kregen de geloofsleer en de belijdenis een sterk protestants karakter. In 1549 verscheen het ”Book of Common Prayer”, de nieuwe liturgie van de Anglicaanse Kerk.

In de loop der eeuwen ontstonden er binnen de Anglicaanse Kerk twee hoofdstromen: de ”high church” en de ”low church”. De eerste draagt meer een liturgisch en rooms-katholiek karakter, de tweede is meer evangelicaal. Ook modernisme en vrijzinnigheid kregen voet aan de grond, met name in de twintigste eeuw.

In die tijd begon ook de verhouding tussen de Anglicaanse Kerk en de Rooms-Katholieke Kerk beter te worden. Tot die tijd waren er wel wat particuliere initiatieven om de verschillen met het Vaticaan te overbruggen, maar die leverden per saldo weinig op.

Het Vaticaan organiseerde in 1908 voor het eerst een week van gebed voor christelijke eenheid, zij het dat het doel nog altijd „de terugkeer van ketters en schismatici naar de Kerk van Rome” was. Maar de eerste stap was gezet. De paus gaf in 1950 toestemming aan individuele rooms-katholieken om oecumenische bijeenkomsten te bezoeken, zolang de kerkelijke dogma’s maar niet ter discussie werden gesteld. Voor het eerst in eeuwen baden rooms-katholieken en anglicanen samen het Onze Vader.

Geoffrey Fisher was tien jaar later de eerste aartsbisschop van Canterbury –de geestelijk leider van de wereldwijde anglicaanse gemeenschap– die de paus ontmoette. Zijn opvolger, aartsbisschop Michael Ramsey, kreeg bij een bezoek aan het Vaticaan in 1966 zelfs de bisschoppelijke ring van paus Paulus VI mee. Sindsdien dragen alle aartsbisschoppen van Canterbury dit sieraad als zij een paus ontmoeten.

Het tweede Vaticaans concilie opende in 1964 de weg voor de oprichting van de Anglican-Roman Catholic International Commission (ARCIC), die de eenheid tussen beide kerken moest bevorderen. De commissie kwam in 1981 met haar eindrapport, die later nog werd aangevuld. Het bleek dat de verschillen tussen anglicanen en rooms-katholieken toch groter waren dan gedacht, met name op het punt van vrouwelijke ambtsdragers en het gezag van de kerk.

Ook nu zet de liberale houding van de Anglicaanse Kerk ten opzichte van vrouwelijke priesters en homoseksuele bisschoppen de verhoudingen met het Vaticaan op scherp. De afgelopen jaren verlieten duizenden behoudende anglicanen de kerk, die wereldwijd zo’n 77 miljoen leden telt. Een deel van hen zocht aansluiting bij de Rooms-Katholieke Kerk.

Paus Benedictus gaf in november vorig jaar zijn goedkeuring aan een document dat het gemakkelijker moet maken voor leden van de Anglicaanse Kerk om toe te treden tot de kerk van Rome. Ontevreden anglicanen mogen hun eigen tradities behouden, zoals het gebruik van de anglicaanse gebedenboeken.

De Anglicaanse Kerk toonde zich onaangenaam verrast over dit besluit, maar nog geen twee weken later spraken paus Benedictus XVI en de aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams, gezamenlijk uit de wederzijdse banden weer te willen aanhalen.

Ook de Britse koningin Elizabeth zou tot degenen behoren die verontrust zijn over de ontwikkelingen in de Anglicaanse Kerk. Op basis van bronnen in het Vaticaan berichtte de doorgaans goed geïnformeerde krant The Catholic Herald vorig jaar dat de vorstin „sympathie” heeft voor de paus, die „van haar eigen generatie is.” Ook zou ze een groeiende sympathie voor de Rooms-Katholieke Kerk hebben.

Behoudende anglicanen ontkennen dat laatste ten stelligste. „We zijn ervan overtuigd dat koningin Elizabeth een verstandige en integere vrouw is en dat ze niet de intentie heeft om haar geloften te breken en zich tot de Rooms-Katholieke Kerk te bekeren”, zegt directeur ds. Jeremy R. Brooks van de interkerkelijke Protestant Truth Society.

Of hij gelijk heeft, behoort tot het geheim van Buckingham Palace.

Dit is het eerste deel in een tweeluik over het bezoek van paus Benedictus XVI aan Groot-Brittannië. Donderdag deel 2.