De openingsmanifestatie is in Rhenen. Henk van Ginkel van stichting Muscia Cunera is nauw betrokken bij de voorbereiding. „De openingsmanifestatie is meestal in een grote provinciestad. Vorig jaar was dat Breda. Dit jaar hebben we het evenement naar Rhenen kunnen halen, om twee redenen.

De restauratie van het Van Vulpenorgel in de Cunerakerk is afgerond. Voor het eerst sinds 1957, toen het orgel werd gebouwd, wordt een cd gepresenteerd. Daarop speelt Arno van Wijk werken van J. S. Bach, P. Hindemith, H. Walcha en Adriaan C. Schuuman.

In de tweede plaats hebben we hier een leuke concertserie neergezet die de aandacht heeft getrokken, en waarmee we ons ook breder en internationaler oriënteren.” Van Ginkel doelt op de concertserie Bach & Zonen, ter gelegenheid van de driehonderdste geboortedag van Wilhelm Friedemann Bach (1710-1784), oudste zoon van J. S. Bach. Die serie werd in april geopend door de Letse orgeldiva Iveta Apkalna. Morgenavond speelt de Rotterdamse organist Hayo Boerema.

Thema van de orgeldag is ”Smaak van de negentiende eeuw”. Is de keus voor een neobarok orgel uit de tweede helft van de twintigste eeuw dan logisch? Van Ginkel, glimlachend: „We gaan die uitdaging aan hè, we moeten het negentiende-eeuwse oeuvre vertalen op dit orgel. Maar ik denk dat onze drie organisten, Gert van der Vliet, Gert Jan Schipper en Wilfred Folmer, daar uitstekend in slagen. We hebben trouwens het thema niet zelf gekozen. De Nationale Orgeldag sluit aan bij de Nationale Monumentendag, zodat je het thema cadeau krijgt. Wie de smaak van de negentiende eeuw wil proeven, kan op de markt achter de kerk terecht, waar hapjes en drankjes worden geserveerd. Mensen kunnen een orgeltocht maken langs allerlei kerken in de Betuwe. Ze mogen de orgels bezichtigen en zelf bespelen.”

In de Goudse St.-Janskerk worden ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur met elkaar gecombineerd. Het monumentale Moreauorgel klinkt tegelijk met twee straatorgels, De ”Lekkerkerker” uit 1928 en de wat kleinere ”Harlekino” uit 1994. Het hoofdorgel wordt bespeeld door hoofdorganist Christiaan Ingelse, de beide draaiorgels worden bediend door Adrie Vergeer.

Pieter Postma van de stichting Gouds Orgelcomité: „Het aardige van het concert is dat klassieke nummers zowel op het Moreauorgel als op straatorgel klinken, zoals de bekende Toccata en Fuga in d van Bach, of Flötenuhrmusik van Joseph Haydn. Je kunt dan goed horen dat eenzelfde stuk op beide instrumenten tot zijn recht komt.”

De stukken die het draaiorgel speelt zijn door Adrie Vergeer zelf gemaakt, zegt Postma. „Dat vervaardigen van draaiorgelboeken is echt een kunst apart. Er zitten gaatjes en sleufjes in, en elk gaatje of sleufje staat voor een bepaalde pijp en een bepaalde toonhoogte. Op die manier kunnen draaiorgels, net als bij een pianola, feitelijk alle muziek spelen.” Op een draaiorgel kun je dus niet improviseren, legt Postma uit. „Zo’n boek is statisch, je draait het af. Als de speelman draait, is hij gebonden aan het boek. Een organist kan nog eens iets met een register doen.”

De ”Lekkerkerker” behoort tot Nederlands mooiste straatorgels. Het heeft veel mogelijkheden. De Gouwenaren zijn er zuinig op. Er is een aparte Stichting tot Behoud van de ”Lekkerkerker”, die wordt gesteund door prof. Bob Smalhout, een warm pleitbezorger van draaiorgels. Smalhout komt naar Gouda om een toelichting te geven.

In Katwijk kan iedereen op het vierklaviers Van den Heuvelorgel terecht. „Wij maken geen onderscheid tussen virtuozen en niet-virtuozen, tussen mensen die literatuur spelen of die met één vinger spelen”, zegt Kees Hoek van Stichting Orgelcomité Nieuwe Kerk Katwijk aan Zee. „Iedereen is welkom. Wel probeer je mensen die te lang bij de speeltafel blijven hangen voorzichtig te bewegen anderen ook een kans te geven.”

Bijzonder project in de kustplaats is het domineesconcert. „Het beeld van predikanten is dat ze vaak a-muzikaal zijn. In Katwijk wordt dat beeld niet bevestigd”, aldus Hoek. „Van de tien predikanten in Katwijk spelen er vijf orgel. Drie jaar geleden ontstond het idee hen te laten concerteren. Morgen spelen de predikanten F. van den Bosch en J. B. ten Hove samen met de vaste organist Jaap van Rijn het slotconcert. Bij de vorige concerten, waarbij een predikant zelfs gezongen heeft, was er een behoorlijke toestroom van mensen die hun dominee wel eens wilden horen spelen. De heren studeren driftig, ze nemen de taak heel serieus. Je moet ook wel flink repeteren wil je uit al die registers de goede keus maken. Eerdere keren registreerde de ene predikant bij de andere. Dat verliep wat moeizaam, zodat ze deze keer worden geassisteerd door de organist.”

Het leuke aan zo’n orgeldag is het informele karakter ervan, vindt Hoek. „Het verloopt allemaal wat rommelig. Je ziet mensen met kinderwagens, met kinderen op de arm. En als er dan eentje begint te huilen, verlaten ze de kerk. Die sfeer is de charme van zo’n concert.”

Meer informatie: www.nationaleorgeldag.nl en www.cunerakerk.nl/agenda/nod2010 en www.sintjan.com