Wat zit er achter dat uitstel? Moeilijkheden tussen VVD, CDA en PVV? Is deze vertraging het gevolg van acties van bezwaarde prominenten in het CDA en gaat Lubbers met zijn pleidooi voor een time-out nu toch zijn zin krijgen? Niets van dat alles, zo beweerde Opstelten. Formeren is gewoon een moeilijke klus. En om alle afspraken netjes en doordacht op papier te krijgen, dat kost gewoon wat meer tijd.

Politici spreken, helaas, niet altijd de waarheid. Toch zou Opsteltens uitleg de werkelijkheid wel eens goed kunnen dekken. Waarschijnlijk was de oorspronkelijke doelstelling van de drie partijen om vóór Prinsjesdag een nieuw kabinet op het bordes te hebben. Toen dat onwaarschijnlijk begon te worden, heeft men voor extra tijd gekozen. En áls dan eenmaal de deadline van de derde dinsdag in september onhaalbaar blijkt, dan is het verstandig om maar meteen een ruim bemeten uitstel te organiseren.

Want hierin heeft Opstelten groot gelijk: in de formatie gaat degelijkheid voor snelheid. Zeker bij de vorming van een coalitie die bij delen van het volk zo veel weerstand oproept en die de kiemen van interne spanning en instabiliteit nu al in zich draagt.

Hóé instabiel deze coalitie precies wordt, hangt af van in elk geval twee factoren. De eerste is het gedrag van PVV-leider Wilders. De onderlinge afspraak dat Wilders, zolang hij zich houdt aan regeer- en gedoogakkoord, mag zeggen wat hij wil, mag dan een slimme vondst lijken, in de praktijk zijn er natuurlijk grenzen aan wat de PVV-leider zich kan permitteren. Ongebreideld doorgaan op de weg die hij sinds 2004 is ingeslagen, kan niet. Op dit punt hebben CDA-prominenten die zich de afgelopen tijd lieten horen, zoals oud-minister Veerman, groot gelijk: een oppositiepartij mag verdelen, een regeringspartij moet samenbinden.

De tweede factor is de onrust binnen het CDA. Een partij die jarenlang een schoolvoorbeeld van stabiliteit leek, is nu zwaar verdeeld. Wat dat betreft heeft de partijtop, als deze formatiepoging slaagt, daarna nog veel nazorg te verrichten. Een stabiele regering vraagt om stabiele partijen. Het zal voor de CDA-top nog een hele klus worden om alle neuzen weer in één richting te krijgen.

Zo heeft deze coalitie straks niet alleen strijd te leveren naar buiten, om de zo noodzakelijke bezuinigingen in de maatschappij aanvaard te krijgen, maar ook naar binnen.

Daarbij lijkt het met het oog op continuïteit verstandig als de drie partijen in de Kamer hun krappe meerderheid niet onnodig in gevaar brengen, maar eerder iets oprekken. Een bruikbaar middel daartoe zou kunnen zijn om een partij als de SGP, die deze coalitie niet bij voorbaat vijandig gezind is, niet tegen de haren in te strijken door een progressief beleid op ethisch gevoelige thema’s, maar daarentegen op deze terreinen zo veel mogelijk een standstillsituatie te bewerkstelligen.