Een eerste analyse van de 95 binnengekomen reacties laat zien dat 61 lezers de coalitie die nu in de maak is wel willen steunen, zij het vanuit soms zeer verschillende motieven. Veertien lezers wijzen VVD/CDA met gedoogsteun van de PVV hoe dan ook af, twintig twijfelen en komen er niet uit.

De groep van 61 die de rechtse coalitie wel zijn fiat wil geven, is allesbehalve een homogeen geheel. Van de 61 zijn er 24 die zich op inhoudelijke gronden achter een rechtse coalitie scharen. Voor hen is het steunen van VVD, CDA en PVV geen gelegenheidskeus bij gebrek aan argumenten, maar iets wat zij uit volle overtuiging doen.

Het is interessant om na te gaan waarom deze groep zo opgetogen is over een rechtse coalitie. Voor 18 van deze 24 steunbetuigers heeft dat in elk geval te maken met de radicale islamstandpunten van Wilders.

Dam

De verwachtingen die deze lezers hebben ten aanzien van het ‘islambeleid’ van de rechtse coalitie lopen overigens zeer uiteen. Voor sommigen volstaat het als Nederland de vinger legt bij christenvervolging in moslim­landen. Anderen zijn al tevreden als Rutte-I in Nederland „een discussie” op gang weet te brengen over de islam. Weer anderen merken op dat moslims in Nederland „veel te veel in de melk te brokkelen krijgen” en hopen dat een coalitie met daarin de PVV daartegen een dam kan opwerpen. „De islam moet in ons land veel meer aan banden gelegd worden en op politiek terrein geen enkele zeggenschap hebben”, aldus een lezer.

De zes steunbetuigers die niet verwezen naar Wilders’ opvattingen over de islam zijn vooral gecharmeerd van het Israëlstandpunt van de PVV, of verwachten dat een rechtse regering „het christelijke en joodse gedachtegoed en waarden en normen” beter zal beschermen dan een linkse. Slechts één lezer steunt rechts vanwege „de absoluut noodzakelijke bezuinigingen”, het ongemoeid laten van de hypotheekrenteaftrek en het veiligheids- en criminaliteits­beleid van rechts.

Angst

Negentien lezers uit deze groep merken op dat ze voor deze coalitie kiezen bij gebrek aan een beter alternatief. Voor hen is de rechtse coalitie niet zonder meer de coalitie van hun voorkeur. Maar gegeven de uitkomst van de verkiezingen en de alternatieven kiezen zij maar voor rechts, met gedoogsteun van de PVV. „Een kabinet met gedoogsteun van de PVV is drie keer niks. Maar het is nu wel de beste oplossing.”

De angst voor een paarspluskabinet speelde bij deze lezers een belangrijke rol. Hun reacties staan bol met verwijzingen naar zaken die met een coalitie van VVD/PvdA/D66/GL zeer waarschijnlijk op de helling zouden gaan: het personeelsbeleid op refoscholen, het subsidiebeleid voor identiteitsgebonden welzijnsinstellingen, de restanten van de zondagsrust.

Van deze lezers onderstrepen er zes ten overvloede dat de keus voor VVD, CDA en PVV voor hen echt een gelegenheidsoptie is. Zij zijn kritisch op Wilders, of wijzen zijn opvattingen zelfs expliciet af, maar vinden andere coalities nog bedenkelijker. Het accepteren van Wilders is in hun ogen de prijs die dan maar moet worden betaald voor het blokkeren van paars plus.

Een van de 57 lezers die een door Wilders gedoogde coalitie van VVD en CDA wel wilden accepteerden, volgde een strategische redenering: juist in een dergelijke coalitie zal Wilders zich genoodzaakt zien in te binden, redeneerde hij. „Regerings­deelname zal aantonen dat Wilders zijn grote woorden niet kan waarmaken. Wilders zal daarom zijn toon matigen. Dit heeft tot vo­ordeel dat lang­zamerhand het protestkarakter van zijn partij zal veranderen naar een meer aanvaardbaar niveau.”

Nog eens twee lezers redeneerden ook strategisch, maar dan op een andere manier: zij zijn opgetogen over een rechts kabinet, omdat het er een is met behulp waarvan het CDA zich weer kan nestelen in het centrum van de macht. „Ik blij dat het CDA de kans heeft gegrepen om te laten zien waar het voor staat: een sociale rechtstaat gebaseerd op een christelijk fundament”, aldus een lezer. Een ander: „Het CDA mag dankbaar zijn dat het ondanks een groot zetelverlies mag meeregeren en zo meer invloed heeft op het behoud van het christelijke karakter van ons land.”

Van de 57 rechtse ‘gedogers’ begonnen er 15 niet over abortus of euthanasie, of over het afgewende gevaar van paars plus en al evenmin over Wilders’ islam­standpunten. In plaats daarvan volgden zij een no-nonsense ”waarom-niet?-redenering”: laat dit kabinet maar gauw aan de slag gaan, we merken het wel. „Deze coalitie doet recht aan de verkiezingen”, mailde een lezer zonder nadere toelichting. Een ander redeneerde dat „een coalitie van een links allegaartje niet is wat de kiezer gewild heeft.” Weer een ander suste: „De soep wordt nooit zo heet gegeten als hij wordt opgediend.” Andere argumenten uit deze groep: „Er hebben nu eenmaal veel mensen op de PVV gestemd”, „Deze coalitie lijkt mij het meest stabiel” en „Deze mensen doen ook hun best om er voor Nederland het beste van te maken.”

Een aantal lezers maakte van de gelegenheid gebruik om een sneer uit te delen naar de oud-gedienden binnen het CDA die zich de afgelopen weken openlijk tegen deze coalitie keerden. „Deze mannen van statuur zijn allang hun houdbaarheids­datum voorbij”, aldus een lezer.

Prietpraat

De veertien lezers die een coalitie van VVD en CDA, gedoogd door de PVV, afwijzen, doen dat in robuuste bewoordingen die aan duidelijkheid weinig te wensen overlaten. Een greep: „Het is naar mijn mening onvoorstelbaar dat een christelijke partij wil steunen op een partij die er zulke principes op na houdt als de PVV”, „Wilders verkoopt prietpraat en probeert bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Er ontstaat onrust binnen onze maatschappij, wat Wilders ook voelt. Anders behoefde hij zich niet steeds te laten omringen door vijf kleerkasten. Van onze belastingcenten. De hoofditems: bezuinigen, hervormen en investeren interesseren hem en zijn achterban niet. Racistische uitspraken scoren immers beter. Dit is het enige onderwerp dat de PVV aanspreekt; meer kennis heeft men ook niet binnen de partij”, „Nu heeft Wilders het op de moslims voorzien, straks zijn het de christenen. Hij is een godloochenaar. Die moeten we buiten de deur houden.”

Twee lezers uit deze groep van veertien begrijpen niet waarom de SGP wordt bekritiseerd vanwege haar vrouwenstandpunt, terwijl de PVV, die in het geheel geen leden kent, mag aanschuiven bij de coalitiebesprekingen. „Zeer merkwaardig, curieus en willekeurig”, protesteren zij.

Ramp

De twintig twijfelaars onder de lezers die reageerden, erkennen dat het avontuur dat VVD en CDA willen aangaan met de PVV goed kan aflopen, mits VVD en CDA op gevoelige onderwerpen tot harde afspraken komen met Wilders én kans zien hem daar aan te houden. De meesten zijn daarover somber gestemd, ook omdat ze beseffen dat die afspraken hooguit het beleid zullen betreffen, niet Wilders’ stijl. „Wilders de ruimte geven om de verantwoording aan anderen over te laten, geeft hem de kans om zijn tactiek van demagogie optimaal toe te passen. Een regelrechte ramp”, aldus een lezer.

Een ander, vertwijfeld: „Ik verafschuw een aantal denkbeelden van Wilders, maar er moet wel geregeerd worden. Hopelijk doet gedogen zijn aanhang drastisch verminderen. En misschien is op deze manier de vrijheid van godsdienst en onderwijs meer gewaarborgd. Nogmaals, ik weet het echt niet.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik over de gereformeerde gezindte en de toekomstige coalitie. Morgen deel 2.