Lubbers verraste politiek Den Haag vrijdag met een ongebruikelijke stap. Al snel na afloop van zijn gesprek met CDA-leider Verhagen en nog voor ontvangst van de laatste fractieleiders verstuurde de informateur een brief waarin hij VVD, PVV en CDA vraagt onderzoek te doen naar een rechts kabinet. Dat kan ook een coalitie van VVD en CDA zijn met gedoogsteun van de PVV.

De informateur zal de gesprekken tussen deze drie partijen niet zelf leiden, omdat een gedoogvariant niet onder de onderzoeksopdracht valt die hij van de koningin heeft gekregen. „Wel zie ik uit naar de resultaten daarvan om vervolgens te beoordelen wat zij betekenen voor het vervolg van mijn opdracht”, aldus Lubbers.

Pechtold vindt dat Lubbers hiermee een nogal „bijzondere procedure” volgt. Volgens hem handelt de informateur niet alleen niet in lijn met de taak die de vorstin hem woensdag heeft opgelegd, maar treedt hij buiten zijn boekje. De D66-leider wees erop dat Lubbers moet verkennen welke opties er zijn voor een „stabiele meerderheidsvariant.” Een minderheidkabinet van VVD en CDA hoort daar niet bij, aldus Pechtold.

Partijleider Thieme van de Partij voor de Dieren vond de stap van Lubbers net als Pechtold „erg onconventioneel.” Ook ChristenUnieleider Rouvoet toonde zich verwonderd dat Lubbers kennelijk al een conclusie had getrokken over de te volgen richting voordat hij alle gesprekken met de fractievoorzitters had afgerond. In zijn gesprek met de informateur adviseerde Rouvoet om eerst de haalbaarheid van een rechts kabinet te onderzoeken en vervolgens een middenkabinet van VVD, PvdA en CDA te proberen.

Waarnemend fractievoorzitter van de SGP Dijkgraaf, die ook pas na het versturen van de brief bij de informateur aanschoof, zei dat het optreden van Lubbers „chiquer” had gekund. „Wel aardig dat hij de richting vast heeft aangegeven”, schamperde hij.

De SGP opperde eerder de mogelijkheid van gedoogsteun aan een rechts kabinet, dat slechts kan steunen op een krappe Kamermeerderheid van 76 zetels. Dijkgraaf zei dat de SGP eerst wil kijken naar de manier waarop ethische kwesties worden geregeld in het regeerakkoord en wat de stijl van dat kabinet wordt, voordat daartoe wordt besloten.

Na alle kritiek op Lubbers nam oud-informateur Tjeenk Willink zijn opvolger aan het einde van de middag in bescherming. Lubbers geeft het proces niet uit handen, stelde hij, hoewel die suggestie misschien wel is gewekt. Volgens hem oefent Lubbers zijn taak als procesbegeleider „heel precies” uit. De gesprekken tussen VVD, PVV en CDA zullen dan wel niet onder diens leiding worden gehouden, hij voert volgens Tjeenk Willink wel de regie.

Ronduit positief over de werkwijze van Lubbers was PVV-fractieleider Wilders: „Een prima voorstel en een doorbraak.”

CDA-leider Verhagen gaat morgen met zijn fractie overleggen of hij informele gesprekken met de VVD en de PVV moet aangaan.