De Duitse arts testte verschillende embryo’s om het risico op genetische afwijkingen te kunnen vaststellen. Zo wilde hij de kans verkleinen dat kunstmatige bevruchting bij de paren die hij behandelde later tot een afgebroken zwangerschap zouden leiden.

De zogenoemde pre-implantatie genetische diagnose (PGD) is in Duitsland niet expliciet verboden, maar tot nu toe gingen velen ervan uit dat de huidige wet die de bescherming van embryo’s regelt voldeed.

Zo ook prof. Regine Kollek, hoogleraar aan de Universiteit van Hamburg en gespecialiseerd in gen- en biotechniek. In 2001 publiceerde ze een boek over dit thema. Kollek is lid van de Duitse Ethiekraad, een adviesorgaan van de Duitse regering.

De hoogleraar beoordeelt het besluit van de rechter als „een stap in de verkeerde richting. Het ging hier om een strafzaak, waarin de wet op de letter wordt geïnterpreteerd. Toen de wet die embryo’s beschermt twintig jaar geleden gemaakt werd, waren de mogelijkheden van de PGD nog niet bekend. Die leemte in de wet hebben de voorstanders ervan nu benut.”

Volgens Kollek argumenteert de rechtbank, net als vele voorstanders, dat PGD de kans verkleint kan dat een vrouw tijdens de zwangerschap in een conflictsituatie komt, waarin ze voor een abortus kiest. Een abortus kan namelijk wel gewoon.

Kollek: „Abortus en PGD zijn twee volkomen verschillende zaken, die je in de argumentatie niet met elkaar kunt verbinden. Bij abortus gaat het om een conflict tussen twee in wezen gelijkberechtigde menselijke entiteiten, en is daarom ethisch onoplosbaar. Daarom wordt abortus in Duitsland gedoogd, alhoewel het volgens de wet strafbaar is. De vrouw krijgt het primaat boven het embryo om de uiteindelijke keuze te maken in dit conflict. Desondanks blijft de ethische gelijkwaardigheid van embryo’s mijns inziens intact.

Bij een kunstmatige bevruchting, in de reageerbuis, is er van dit onoplosbaar conflict nog geen sprake. De aanleg voor een genetisch defect betekent niet automatisch dat dit later ook optreedt. De menselijke waardigheid van een embryo verbiedt dan dat je uit voorzorg alvast gaat uitselecteren.”

Waarom heeft de wetgever in Duitsland dit wettelijk niet beter geregeld?

„In Duitsland zijn er grote controverses geweest, en nog steeds, over ethische kwesties als stervenshulp en stamcellenonderzoek. De meesten, ik ook, waren blij dat er ook ethische kwesties waren, waar een zekere consens heerste, zoals bij de PGD. Dan ga je zonder aanleiding niet aan een bestaande wet rommelen.”

Duitsland is bij PGD en veel andere ethische kwesties een stuk behoudender dan landen als Nederland en Engeland. Hoe komt dat?

Vooral deze kwestie is moreel gezien te complex om haar tot een conflict tussen ”pro choice” en ”pro life” te reduceren, alhoewel de christelijke religie in Duitsland een belangrijke rol speelt. In Duitsland heerste lang een ‘culturele aversie’ tegen PGD. In onze filosofische traditie is de principiële kant van een ethisch besluit erg belangrijk. In Angelsaksische landen daarentegen staat in de ethiek de praktische consequentie ervan meer op de voorgrond.

Natuurlijk is er ook de collectieve herinnering aan het uitselecteren in de nazitijd en er is een sterke invloed in de politiek van vele sociale groeperingen, zoals die van gehandicapten.”

In de Duitse ethiekraad, waar u deel van uitmaakt, heeft een meerderheid zich een aantal jaren geleden voor PGD uitgesproken. Waarom hebben uw collega’s het mis?

Ze houden te weinig rekening met het zichzelf versterkend proces in de techniek. Zodra PGD wettelijk is toegestaan, hoe begrensd dan ook, zullen de grenzen ervan opgerekt worden. Dat zie je in andere landen al gebeuren. Het leidt ertoe dat mensen op een gegeven moment met een consumentblik naar embryo’s gaan kijken.”

Wat moet er volgens u nu gebeuren?

„Degenen die geen genetische tests op embryo’s willen, moeten ervoor zorgen dat dit wettelijk geregeld wordt. Naast de kerken zijn dat vooral de conservatieven en de groenen. Dan zal blijken of er in Duitsland altijd nog een meerderheid is tegen PGD.”

En uw persoonlijke drijfveer?

„Vanuit mijn vakgebied ben ik ervan overtuigd dat het nonsens is om bij de bescherming van embryo’s uit te gaan van verschillende stadia in de ontwikkeling met een hogere of lagere menselijke waardigheid, zoals velen dat doen. Dat is mijn humanistische perspectief.”