Het hoger onderwijs moet bezuinigen. „De kwaliteit van het kunstonderwijs in Nederland is uitstekend, maar het profiel moet scherper”, stelt de commissie-Dijkgraaf in haar adviesrapport ”Onderscheiden, verbinden, vernieuwen: de toekomst van het kunstonderwijs”.

Volgens commissievoorzitter Robbert Dijkgraaf, president van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), is een grotere variëteit in de opleidingen noodzakelijk. „Niet elke instelling kan voor alles opleiden. Als iedereen alles pretendeert te kunnen doen, zal niemand iets werkelijk realiseren. Middelmatigheid zou dan de toon zetten, terwijl excellent, onderscheidend aanbod de norm is”, aldus Dijkgraaf in zijn rapport.

Ook de commissie-Veerman, die onderzoek deed naar een toekomstbestendig hoger onderwijsstelsel, stelt dat er een meer gedifferentieerd stelsel voor het hoger onderwijs moet komen.

Daar kunnen de hogescholen zich wel in vinden. Maar met de nieuwe bekostigingssystematiek zijn ze allerminst blij. De conservatoria worden door de bezuinigingsmaatregel het hardst getroffen. Belangrijkste pijnpunt is dat de Nederlandse staat, die tot nu toe de onderwijskosten voor zes jaar betaalde, deze terugdraait naar vier jaar. En voor bachelorstudenten die er ergens anders al een jaar of meer op hebben zitten, krijgt de school alleen nog het resterende deel van hun vierjarenbekostiging vergoed. Terwijl het conservatorium een student die aan de gestelde toelatingsnorm voldoet, niet mag weigeren. Dat noopt de conservatoria tot ingrijpen.

Bij het Utrechts conservatorium, onderdeel van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), leid­den de bezuinigingen de afgelo­pen maanden tot onrust. Een groep docenten en studenten 
zegde in mei het vertrouwen in het faculteitsbestuur op, en bezegelde dat met een petitie met ruim 300 handtekeningen.

Het Utrechtse muziekinstituut –en dat niet alleen– ziet zich bijvoorbeeld genoodzaakt van een reeks hoofdvakken af te zien. De vakken hoorn, fagot, klassiek slagwerk, klassiek trombone, tuba en enkele dirigentenopleidingen moeten worden geschrapt. Koordirectie blijft wel bestaan. Vier tijdelijke contracten van docenten worden niet verlengd, wat overigens losstaat van de bezuinigingsplannen.

Volgens Jos Schillings, bestuurslid van de faculteit muziek van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, van huis uit schoolmusicus, fluitist en musicoloog, moet er iets gebeuren. „Alle negen conservatoria vissen in dezelfde vijver. Als we alle negen in dezelfde relatief beperkte vijver blijven vissen, dan gaat het niet goed. We moeten dus keuzes maken. Gezien de verminderde toestroom van studenten –hoewel we zojuist toch nog 800 toelatingsexamens achter de rug hebben– moeten we ons met de dingen die we willen blijven doen profileren. Voor sommige docenten is dat niet in lijn met de traditie van een conservatorium.

Dat we enkele tijdelijke contracten niet verlengen, komt door 
de fluctuatie van de instroom 
van nieuwe studenten. Als er 
geen of minder aanwas van studenten is, moeten we daarop het aantal docenturen aanpassen. Zo gaat het aantal hoofdvaklessen terug van 32 naar 30 weken.”

Volgens de docenten zijn dat desastreuze plannen, die van het conservatorium een middelmatig muziekschooltje maken, zo zeggen ze.

Niet elk conservatorium kan tegenwoordig nog een volledig symfonieorkest in stand houden. Alleen Rotterdam en Den Haag bieden die faciliteiten nog. „Onlangs zijn we in Utrecht een samenwerking aangegaan met de Nieuwe Philharmonie Utrecht, die stageplaatsen aan onze studenten biedt”, zegt Schillings.

Amsterdam, Den Haag, Tilburg

Amsterdam: „Hoewel alle hogescholen met de nieuwe bekostigingsystematiek worden geconfronteerd, hebben wij daar nog geen last van”, zegt Andries Mulder, algemeen directeur van het conservatorium in Amsterdam. „Wel loopt het aanbod van leerlingen terug. De doorstroom van muziekscholen naar de conservatoria stagneert. Daarom moeten ook wij snijden in een aantal vakken en lesuren. Zo lukt het alleen nog samen met het Koninklijk Conservatorium in Den Haag om een symfonieorkest in stand te houden. De huidige generatie heeft minder met klassieke muziek.”

Amsterdam blijft op zoek naar de beste studenten. „Met Den Haag en Rotterdam vormen we het topsegment. Vergeet niet dat Amsterdam orgelstad van formaat is”, aldus Mulder. „Studenten uit de hele wereld komen naar Amsterdam om orgel te studeren.”

Den Haag: Het Koninklijk Conservatorium Den Haag heeft geen probleem met de aanwas van studenten. Er is zelfs sprake van een lichte stijging. Wel zijn er volgens conservatoriumdirecteur Henk van der Meulen te veel conservatoria in Nederland. „Er moet gefuseerd worden.” Van ontslag van docenten is geen sprake, zegt hij. „Wel wordt de jaartaakbelasting versoberd. Dat betekent dat docenten minder betaald krijgen voor hetzelfde aantal lesuren.”

Wat Van der Meulen steekt, is dat de bekostiging voor studenten die niet uit de EU komen, wordt afgebouwd. „Wat dat voor deze studenten betekent, gaan we onderzoeken. Ook zal van Nederlandse studenten, voor wie de bekostiging na vier jaar stopt, een hoger tarief gevraagd moeten worden.”

Tilburg: „Bij het Fontys Conservatorium Tilburg is het niet leuk meer”, zegt orgeldocent Bram Beekman. „Ze proberen met alle mogelijke middelen docenten kwijt te raken. De orgelstudie is in Tilburg een aflopende zaak. Daardoor ben ik boventallig geworden. Voor klassieke vakken is nauwelijks nog interesse. Het draait voornamelijk om muziektheater en musical.” Volgens Lenie Schepers, secretaris van de raad van bestuur van het Tilburgse conservatorium, is er geen sprake van ontslagen. „Er worden geen lessen afgestoten. Er is geen sprake van reuring in Tilburg.”

„Altijd gezellig en ontspannen”

Arrianne Schipper (1985) uit Barendrecht studeert harp aan het Utrechts conservatorium. Deze week heeft ze eindexamen bachelor gedaan. Ze gaat nu verder met haar master, waarvoor in Utrecht nog volop gelegenheid is. „De sfeer hier aan het Utrechts conservatorium is altijd gezellig en ontspannen geweest”, zegt ze. „Door alle consternatie over de bezuinigingsplannen was het best wel spannend. Zo wordt het aantal lesweken voor hoofdvakken verminderd. Er worden ook vakken geschrapt. Welke dat zijn, is nog niet definitief bekend. Studenten die deze vakken volgen, kunnen die wel af maken.”

Volgens Arrianne is er wel eerlijke voorlichting gegeven over de plannen. „Al worden de voorgenomen bezuinigingen minimaal besproken.” Ze weet dat het op andere conservatoria schort aan de communicatie tussen bestuur, docenten en studenten. Volgens haar is, na alle consternatie die er is ontstaan, de sfeer nu wel weer goed.