Het ene drankje claimt de weerstand te verhogen (Danone Actimel), het andere bevat toegevoegd zuurstof (Adelholzener Active O2). Het derde sapje zegt „50 procent van de dagelijkse hoeveelheid groente en fruit” te bevatten (Knorr Vie) en de vierde suggereert de gebruiker fit te maken (Sourcy Vitamin Water). De vijfde is misschien nog wel het meest bekend: Yoki Drink van Mona, aardbeiensmaak. Met een grote aardbei op het pak die doet vermoeden dat de drank vol fruit zit. Niet dus: het gaat hooguit om een plakje aardbei, aangevuld met aroma’s en suiker.

Zoiets kan echt niet, wat Bart van Opzeeland betreft. Hij is directeur van Foodwatch, een organisatie naar Duits voorbeeld en motor achter de verkiezing ”Het Gouden Windei 2010”. In Duitsland heeft Foodwatch ruim 16.000 donateurs, de Nederlandse tak bestaat sinds begin dit jaar. De organisatie legt de vinger op de zere plekken in de voedselindustrie, aldus Van Opzeeland. Misleiding is er daar één van. „Fabrikanten weten heel goed hoe de wetgeving in elkaar zit. Met hun misleidende claims zwemmen ze precies tussen de mazen van de wet door.” Als voorbeeld noemt hij onder meer Appelsientje Multivitamientje Hollands Fruit. „Die naam speelt in op sentimenten. De consument denkt dat hij iets lokaals koopt en een bijdrage levert aan de vermindering van CO2. Terwijl het fruit niet uit Nederland afkomstig is. Maar de term Hollands fruit is niet beschermd bij wet.”

Zijn consumenten te goedgelovig? Een consument kan toch weten dat bijvoorbeeld Yoki niet gezond is?

„Ik zal consumenten zeker niet als dom bestempelen. De voedingsindustrie weet heel goed hoe ze de consument moet aanpakken. Op een pak Yoki staat: 0 procent vet. Wauw, dat is goed, denkt de koper. Maar er zit meer suiker in dan in een glas cola.”

Stuit u, privé, ook op misleidende levensmiddelen?

„Recent nog. Ik kocht een zakje biofrietjes bij Albert Heijn en ging lezen wat erin zit. Ik verwacht aardappels, zout en wat vet. Zit er ook suiker in! Wat doet suiker in patat?”

Oftewel: misleiding gaat de biologische branche niet voorbij.

„Biologisch betekent niet niet-misleidend. Daarmee is niet gezegd dat die hele markt is verziekt.”

In Duitsland weigerde de ‘winnaar’ van dit jaar, Monte Drink van producent Zott, het Gouden Ei in ontvangst te nemen. Uw aanpak zorgt kennelijk voor boze fabrikanten.

„Bij veel fabrikanten zijn eerder al klachten neergelegd, maar dat interesseert ze niet. Dan past een confronterende strategie die pijn doet: het marktaandeel tijdelijk proberen te verlagen. Dan gaan er wel alarmbellen rinkelen, dan worden de aandeelhouders boos. Ik hoop dat de industrie zo inziet dat deze marketingstrategie zijn langste tijd heeft gehad.”

>>foodwatch.nl voor meer informatie over de winnaar en de overige producten

Het jurylid

Hoogleraar humane voeding Frans Kok van Wageningen Universiteit vormt samen met topkok Pierre Wind en journaliste Hanneke Groenteman de jury van Het Gouden Windei 2010. Uit dertien producten kozen ze de vijf nominaties. Welk van de vijf het meest misleidend is, wordt vandaag bekend gemaakt.

De jury nomineerde alleen drankjes. Waarom?

„Dat is min of meer toevallig, we hadden er met z’n drieën consensus over.”

Let u, als wetenschapper, op andere zaken dan medejuryleden?

„Ik heb er vooral op gelet of een claim, bijvoorbeeld ”weerstandsverhogend”, wetenschappelijk onderbouwd is. Ik keek onder meer ook naar eventuele logo’s, bijvoorbeeld ”Ik kies bewust”. Als een consument zelfs met zó’n leus nog verleid wordt om een slecht product te kopen, dan gaat er iets mis.”

Wat vindt u persoonlijk het meest misleidende product?

„Twee vond ik heel extreem: het zuurstofwater en het vitaminewater. Dat zuurstof slaat nergens op: zuurstof adem je in via de longen en krijg je niet binnen via de maag. En onze dagelijkse hoeveelheid vitamine C halen we met gemak. Bovendien zit er veel toegevoegde suiker in het vitaminewater.”

Maakt u zich druk om deze misleiding?

„Ja, ik maak me er erg druk om. Gezondheid scoort heel hoog bij consumenten en ze willen met hun voeding daaraan iets bijdragen. Ik vind dat fabrikanten een verantwoordelijkheid hebben om hen netjes te informeren.”

De voedingsindustrie

„Wij volstaan met de reactie dat Sourcy Vitaminwater voldoet aan alle geldende wetten en regelgeving die van toepassing zijn op ons product.” Aldus producent Heineken, in antwoord op kritische vragen van de kant van Foodwatch.

Geen onterechte reactie, volgens de woorden van Philip den Ouden, directeur van de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI, koepel van levensmiddelenbedrijven). Het is, stelt hij, niet juist dat Foodwatch fabrikanten aankijkt op zogenoemde misleidende leuzen. „Bij Foodwatch roepen ze van alles over de inhoud van producten, over foute claims, terwijl daar redelijk heldere wetgeving over is. Het vervelende is dat ze het niet eens zijn met de regelgeving. Daar moeten ze niet een producent op aanspreken die naar eer en geweten een product maakt. Als die volgens de wet handelt, wie zijn wij dan om daar iets van te zeggen?”