Zijn overlijden is vrijdag door het Instituut voor Democratie in Afrika (Idasa) bekendgemaakt. De denktank noemde de overledene een „visionaire zoon van Afrika.”Van Zyl Slabbert was de zoon van conservatieve Afrikaners, afstammelingen van vroege Nederlandse kolonisten en voorstanders van de apartheid. „Hij ging tegen de stroom in (…) maar vestigde nieuwe verbintenissen en vriendschappen die de oude verdeeldheid overstegen”, zei Njabulo Ndebele, voorzitter van Idasa.

De socioloog Van Zyl Slabbert ging in 1974 in de politiek. Hij werd toen gekozen tot parlementslid voor de Progressieve Partij (PP) in het geheel blanke parlement. De PP was daarin de grootste oppositiepartij. In 1979 werd Van Zyl Slabbert fractieleider van wat toen de Progressieve Federale Partij (PFP) heette. In 1986 verliet hij het parlement, vooral omdat hij het gevoel had dat het parlement een te verwaarlozen rol speelde in de aanpak van de problemen van Zuid-Afrika. Van Zyl Slabbert gaf aan die gedachte uitdrukking in zijn boek ”Het laatste blanke parlement”.

In 1987 leidde Van Zyl Slabbert een delegatie blanke Zuid- Afrikanen naar Senegal, waar antiapartheidsbewegingen en leidende blanke politici, intellectuelen en zakenlieden de toe- komst van Zuid-Afrika bespra- ken. Daar sprak hij onder meer met vertegenwoordigers van het Afrikaans Nationaal Con- gres: de huidige regerende par- tij, die op dat moment in Zuid-Afrika verboden was. De blanke regering van Zuid-Afrika noemde de delegatie „verraders.”

Volgens journalist Allister Sparks, die de transformatie van Zuid-Afrika onderzocht, toonden de ontmoetingen in Senegal aan dat er voldoende grond was om een vreedzame oplossing te vinden voor de crisissituatie in Zuid-Afrika. De huidige president, Jacob Zuma, zei vrijdag dat Van Zyl Slabbert „moed en vooruitziendheid” toonde door naar Senegal te gaan.

Van Zyl Slabbert was ten tijde van de apartheid parlementslid namens de Progressieve Federale Partij, een voorloper van de Democratische Alliantie. Tijdens een offensief tegen zwarte activisten in 1985 trad hij terug als partijleider en verliet het parlement. Een volledig blank parlement was niet langer relevant, verklaarde hij zijn vertrek.

Een jaar later stichtte hij Idasa, dat destijds nog het Instituut voor een Democratisch Alternatief heette. Vandaag de dag maakt Idasa zich sterk voor de verspreiding van democratie over het hele continent.

In 1990 was Van Zyl Slabbert medeoprichter van Khula, een investeringsfonds voor zwarten. Hij werd in 1998 voorzitter van de beurs in Johannesburg. Bij de verkiezing van de 100 belangrijkste Zuid-Afrikanen in 2004 eindigde Van Zyl Slabbert op plaats 82.