In het dagboek dat Dirk Zwart (1962) vorig jaar bijhield, ”Boven jezelf uit zingen”, spreekt hij er zijn verbazing over uit dat dichteres Ria Borkent met Marco den Toom in zee is gegaan voor diens oratorium ”Jezus op aarde”: „Dit is haar niveau onwaardig.” Nadat Zwart op Den Tooms site een aantal fragmenten van het oratorium heeft beluisterd, komt hij tot de conclusie: „Bah, wat een gemakkelijke, oppervlakkige, op goedkoop succes geschreven muziek.” Het etiket ”Marco den Toompjes” gebruikt Zwart vervolgens om degenen die zich bezighouden met „populistische religieuze muziek” aan te duiden, onder wie musici als Johan Bredewout en Jan Mulder.Marco den Toom (1978) heeft zich opgewonden over het boek. „Niet zozeer voor mezelf, maar wel voor collega’s die er wakker van liggen dat je hen zo neerzet. En bij m’n koor Jubilate Deo kan ik niet meer aankomen met jouw muziek, terwijl ik een paar deeltjes uit jouw paasoratorium had klaarliggen om in te studeren.”

Zwart: „De uitlatingen in mijn boek zijn niet persoonlijk bedoeld. Ik ken heel veel musici niet over wie ik schrijf. En dat is vaak beter ook. Het gaat mij om een beoordeling van iemands muziek. Ik breng voor de site van mijn Stichting Nieuwe Kerkmuziek allerlei muziek bij elkaar. In mijn zoektocht naar goede kerkmuziek beoordeel ik of ik iets wel of niet wil promoten. Daarbij trek ik scherpe grenzen. Vanuit die context moet je de passages in mijn dagboek zien.”

Den Toom: „Maar je zegt ”Bah” over mijn muziek, terwijl de onderbouwing ontbreekt. Zo ga je toch niet met collega’s om?”

Zwart: „Dat heeft te maken met de dagboekvorm van mijn boek. Ik zeg trouwens niet dat jouw muziek van de aardbodem zou moeten verdwijnen. Ik vind alleen dat jouw genre niet past bij de teksten van Ria Borkent.”

Den Toom: „Je zegt dat mijn muziek het niveau van haar teksten onwaardig is. Wat is er mis met het niveau van mijn muziek?”

Zwart: „Ik zie jouw muziek als populistische muziek, die refereert aan sferen die niet passen bij kerkmuziek: het is een lappendeken van flarden musical, easy listening, smartlappen en romantische pianomuziek. Ik vind dat geen waardige expressie van de tekst. Of wil jij beweren dat jouw muziek volwaardige kerkmuziek is?”

Den Toom: „Ik schrijf muziek die buiten de eredienst in de kerk wordt uitgevoerd, voor mensen die tijdens de eredienst meestal alleen psalmen zingen. Is dat kerkmuziek? Jij denkt waarschijnlijk aan componisten als Antoine Oomen, Tom Löwenthal of Willem Vogel. Dan heb je het inderdaad goed: ik heb niks met Vogel. Zijn muziek vind ik, hoe kundig ook, wat kil aandoen. Ik probeer muziek te schrijven die direct door de mensen begrepen kan worden.”

Zwart: „Voor mij is goede kerkmuziek, in al haar veelsoortigheid, dienstbaar aan de tekst en vanuit de tekst geschreven. Daarbij passen geen clichés en effectbejag.”

Den Toom: „Als het over voorspelbaarheid en clichés gaat: die kom ik in jouw oratoria ook genoeg tegen, en daar is niks mis mee. Maar in het slotdeel van je kerstcantate ”De Wijzen uit het Oosten” sla je wat mij betreft muzikaal de plank helemaal mis. Het gaat over het Licht, maar ik krijg associaties met de eindtijd. Ik beleef dat blijkbaar heel anders dan jij.”

Zwart: „Prima. Ik ga mijn muziek niet verdedigen.”

Den Toom: „Maar is het nou zo vernieuwend wat jij doet? Het is toch gewoon in de lijn van Willem Vogel? Het lijkt erop dat jij er bang voor bent dat jouw muziek lekker klinkt. Maar denk nou eens aan gewone kerkmensen: die hebben dagelijks heel andere muziek in hun oren. Moeten die zondags muziek met een heel andere sfeer horen? Voor mij hoeft dat niet.”

Zwart: „Van mij mag kerkmuziek best laagdrempelig zijn en goed in het gehoor liggen. Maar je moet wel onderscheiden tussen wereldlijke en kerkelijke muziek. Een volkslied klinkt anders dan een kerklied. Kijk, bij de EO zeggen ze: We kiezen vanuit missionair oogpunt voor de muzikale taal van de wereld. Veel kerken en musici volgen dat spoor. Ik wil daarin niet meegaan. Je bent bij kerkmuziek en geestelijke muziek toch bezig met het Evangelie en Bijbelse noties. Bij jouw muziek gaan de teksten vaak dieper dan de muziek.”

Den Toom: „Ik probeer te schrijven op een manier dat iedereen het snapt. Iemand zei laatst over mijn oratorium dat het Evangelie daarmee je huis binnen dendert. Dat vind ik mooi. Het Woord ís toch ook één grote emotie!”

Zwart: „Dat je de gewone mensen moet zien te bereiken, onderschrijf ik helemaal. Maar dat kan ook met kwalitatief betere muziek. Als we in onze gemeente in de dienst mijn paasoratorium uitvoeren, vertel ik vooraf iets over de compositie. Dan stuur je mensen in het luisteren. Ik krijg vervolgens als reactie dat de muziek binnenkomt bij de gemeente. Het is een enorme ervaring voor ze.”

Den Toom: „Jij hebt een heel andere achterban. De mensen voor wie ik werk kunnen lang niet altijd uit de voeten met jouw muzikale taal. Hun referentiekader zijn de psalmen, vaak op hele noten.”

Zwart: „Jij en jouw collega’s hebben een behoorlijk goede opleiding. Ik begrijp niet dat je dan blijft hangen in muziek waarin sentimentaliteit en effectbejag overheersen. Jullie bedienen een ongelooflijk groot publiek. Breng ze dan wat bij, bouw ze op in kwaliteit!”

Den Toom: „Dat doe ik ook. Ik probeer wel degelijk vernieuwend te zijn. Ik zoek steeds weer naar nieuwe vormen, maar daar lijk jij geen oren voor te hebben.”

Zwart: „Mijn indruk is dat jullie met je muziek vooral zo veel mogelijk het publiek willen boeien.”

Den Toom: „Mensen behagen met muziek, daar is toch niks mis mee? Bij mij mag de muziek op geen enkele manier een belemmering vormen voor de tekst, en andersom.”

Zwart: „Jij hanteert een ander genre, dat ik niet vind passen bij de teksten die je wilt verklanken.”

Den Toom: „In feite gaat het om stijlverschil. In je boek spreek je over niveauverschil, waarbij de suggestie is dat je eigen muziek van een hoger niveau is. Ik hanteer gewoon een heel ander idioom.”

Zwart: „Hoe zou je je stijl omschrijven?”

Den Toom: „Jij noemt die populistisch, maar dat vind ik een nare term, die me aan de PVV doet denken. Ik wil toegankelijk én vernieuwend schrijven. Ik luister ter inspiratie veel naar Amerikaanse en Engelse koormuziek van componisten als Fettke, Stanford en vooral John Rutter. En als het om Nederland gaat, noem ik Pieter Stolk. Hij is voor mij het voorbeeld van de Nederlandse koormuziek.”

Zwart: „Ik ken de muziek van Pieter Stolk niet.”

Den Toom: „Ik zal wat laten horen.” Even later klinkt Psalm 141 van Stolk, vertolkt door gemengd koor Vox Jubilans uit Waddinxveen.

Den Toom: „Een prachtige zetting bij een 16e-eeuwse melodie.”

Zwart: „Afgezien van enkele akkoorden, vind ik dit heel aardig. Helemaal geen slechte muziek. Ik kan me voorstellen dat mensen dit mooi vinden.”

Den Toom: „En als jij iets moet noemen van Nederlandse bodem?”

Zwart: „Ik heb een cd met muziek van Tom Löwenthal op teksten van Huub Oosterhuis meegenomen.” Het tafelgebed ”Dat wij leven” klinkt.

Zwart: „Heel feestelijk, met allerlei toeters en bellen. Maar het gaat net niet over de schreef.”

Den Toom: „Het begin had jij geschreven kunnen hebben. Ik vind dat wat te kil. Maar het slot, het Onze Vader, vind ik prachtig. Dat is ineens een heel andere sfeer. Dat had ik kunnen schrijven.”

Zwart: „Inderdaad zit het niet ver bij het slotstuk van jouw oratorium vandaan. Het is een precair verschil, dat geef ik toe, en het is heel persoonlijk. Bij Löwenthal fungeert naar mijn smaak de klanklaag als bedding voor de tekst. Bij jouw stuk ligt de klanklaag er als een saus overheen.”

Den Toom: „Ik geloof dat we elkaar niet begrijpen. Het zijn twee totaal verschillende werelden.”

Zwart: „Het blijft lastig, ja. We hebben beiden een andere invalshoek. Maar ik vind het sportief dat je dit gesprek bent aangegaan. Jij bent per slot van rekening aangevallen.”

<File v-if="article['files'] && article['files'][0]" :file="article['files'][0]" /><File v-if="article['files'] && article['files'][1]" :file="article['files'][1]" />