De laatste spots krijgen hun plekje aan het plafond, enkele uren voordat de tentoonstelling van start gaat. „Het is altijd even haasten”, verontschuldigt museumdirecteur Titus Yocarini zich.Aan de rechterwand hangt een tijdbalk vanaf 1918 met daarin op kleine schaal de bijna 600 verkiezingsaffiches van Nederland en zijn oosterburen.

Heroïsche figuren, uitgebeeld als kapitein op een schip of doders van de kwaadaardige draak die het rode gevaar verbeeldt. Of de eenvoudiger oranje-blauwe exemplaren van de SGP met bekende namen als Van Dis, Abma en Van der Vlies.

„Rond 1950 zie je bij de Nederlandse affiches een kentering ontstaan. Symbolische plaatjes en scènes maken steeds vaker plaats voor portretten”, zegt Yocarini, terwijl hij wijst op afbeeldingen van oud-premier Zijlstra van de Anti Revolutionaire Partij en Drees (PvdA). „In Duitsland kwam die omslag pas enkele jaren later.”

Niet alle partijen gingen over op verkiezingsaffiches met alleen portretten. Zo liet D66 bij de Kamerverkiezingen van 1998 zijn punten uit het partijprogramma op de posters drukken. De SP is ook niet zo’n ‘portrettenpartij’. Yocarini: „Afgezien van Marijnissen staan bij die partij niet zozeer de lijsttrekkers door de jaren heen in het middelpunt, maar juist de tomaat. Dat symbool kan intussen nauwelijks meer met een andere partij worden geassocieerd.”

Verdonk met haar partij Trots op Nederland (TON) laat op een van haar recentere verkiezingsaffiches een hang naar het oude, het heroïsche zien. De politica liet zichzelf fotograferen achter het stuur van een schip, als wil ze uitdrukken dat de koers van Nederland gebaat is bij haar stuurmanskunst. Of ze zoekt de vergelijking met Colijn, die in 1933 in een soortgelijke pose op een poster van de ARP stond.

De symboliek van kapitein op een schip is volgens Yocarini een steeds terugkerend beeld. Hetzelfde geldt voor vuisten en handen. Vooral de communisten en socialisten hadden daar een handje van. Niet zo vreemd, want zij waren de partijen die zich profileerden als probleemaanpakkers en -oplossers.

Opvallend verschil tussen de Duitse en de Nederlandse affiches is volgens de museumdirecteur dat de Duitse partijen zich op de posters vooral tegen elkaar afzetten. „Onder de Nederlandse affiches is dat zeldzamer. De Communistische Partij Nederland (CPN) waagde zich er een keer aan in 1977 met de leus: ”Van Agt eruit, CPN erin”.”

Bovendien lijkt het volgens Yocarini wel alsof er tot 1950 meer onderwerpen waren om met elkaar over te strijden. „De opkomst van het nationaalsocialisme, kernwapens en wederopbouw. Tegenwoordig is een ander soort politiek ontstaan waarin de ideologische tegenstelling links-rechts veel nadruk krijgt.”

Dat politieke partijen groot belang hechtten aan de vormgeving van affiches, blijkt volgens Yocarini uit het feit dat zij in veel gevallen min of meer professionele kunstenaars inhuurden. „Vooral tot 1950 waren veel posters pure illustraties. Kunstwerkjes. De SDAP in Duitsland zette in 1922 Albert Hahn in, die ook een bekende spotprenttekenaar was. Voor de Bond van Vrije Liberalen ontwierp de bekende schilder Willy Sluiter het verkiezingsaffiche. De SP maakte in 1998 gebruik van de striptekenaar Joost Veerkamp.”

Niet alle kunstenaars lieten zich voor een politiek karretje spannen. Zo ontwierp de Duitse kunstenaar John Hartfield een affiche waarop hij door symboliek fulmineerde tegen het opkomend nazisme en de anti-Britse sentimenten in zijn vaderland.

Meneer en mevrouw Blom uit Den Haag genieten zichtbaar van de expositie. Af en toe ontspint zich tussen de twee een kleine discussie over politiek of het uiterlijk van de affiches. „Erg leuk, deze tentoonstelling”, vindt mevrouw Blom. „Vroeger kwam je de posters volop tegen in het straatbeeld. Dat is jammer genoeg een stuk minder geworden. Er wordt tegenwoordig ontzettend veel vernield.”

rug.nl/dnpp voor meer informatie over Nederlandse verkiezingsaffiches.