De Vrijheidslezing is in het leven geroepen om het belang van vrijheid voor wetenschap en democratie te onderstrepen. De organisatie is in handen van de Universiteit Leiden, die dit jaar haar 87e lustrum viert en van oudsher de lijfspreuk praesidium libertatis (bolwerk van vrijheid) voert.

Rushdie is vooral bekend van zijn bestseller De Duivelsverzen uit 1988. Naar aanleiding van die roman, waarin hij de islamitische profeet Mohammed zou hebben beledigd, sprak de toenmalige Iraanse geestelijk leider ayatollah Ruhollah Khomeini een religieus doodvonnis (fatwa) tegen hem uit. Hij was daarna tien jaar lang ondergedoken.

De organisatoren wijzen op de sleutelrol die vrijheid speelt in de democratie. „De vrijheid van de burger om naar eigen inzicht en geweten beslissingen te nemen en zijn stem uit te brengen, de vrijheid van meningsuiting en de andere grondwettelijke vrijheden zijn en blijven in democratie en rechtsstaat de fundamenten van de samenleving."

Ook in de wetenschap is vrijheid van levensbelang. „De wetenschappelijke vrijheid om zonder inmenging van machthebbers, religieuze opvattingen of vooroordelen onderzoek te doen en op zoek te gaan naar nieuwe verklaringen, is een noodzakelijke voorwaarde voor vooruitgang en welvaart", stellen de initiatiefnemers.