Een medewerkster spuit de betonnen vloer schoon. Hygiëne staat hoog in het vaandel op de champignonkwekerij van Bert Kemmeren in het Brabantse Rijsbergen. Op de toegangsdeur hangen instructies voor bezoekers. ”Raak het product niet aan. Eet, drink en snoep niet. Draag schone kleding en schoenen.” Champignons zijn nu eenmaal een teer product.

Een lange, brede gang geeft toegang tot zeven teeltruimtes. Achter elke deur staan vijf lange stalen bakken gevuld met compost en dekaarde. Iedere ruimte telt 260 vierkante meter teeltoppervlakte. In totaal beschikt Kemmeren daarmee over zo’n 1820 vierkante meter. „Een gemiddeld bedrijf qua omvang.”

De kweker houdt luchtvochtigheid en temperatuur nauwkeurig -kunstmatig- onder controle. „Wij bootsen hier de herfst na”, vertelt Bert. Hij opent een deur. Een licht organische boslucht stroomt de hal in. Kleine witte bolletjes, ter grootte van speldenkoppen, steken boven het zwarte zand uit. Enkele cellen verderop is het groeiproces bijna voltooid. Hagelwitte champignons steken schril af tegen de donkere ondergrond.

Voor elke cel is 23,5 ton mest nodig. Daarvan kan de teler drie weken lang drie, vier dagen champignons plukken. De eerste ”vlucht” (pluk) levert zo’n 16 tot 17 kilo per vierkante meter op, de tweede vlucht 11 tot 12 kilo en de derde 5 tot 6 kilo. Daarna kan de grond als ”champost” worden afgevoerd. „Eerst moeten wij de bacteriën en sporen in de grond met 70 graden Celsius dood stomen.” Per jaar verbruikt Kemmeren daarvoor zo’n 85.000 liter propaan.

Nederland is na China en de VS het grootste champignonproducerende land ter wereld. Het merendeel van de 275 miljoen kilo champignons die Nederland jaarlijks kweekt, is bestemd voor de export. Het Verenigd Koninkrijk is een belangrijke markt voor de Hollanders. Duitsland in iets mindere mate. Engelsen zijn kieskeurig. Een Brit wil kwaliteit. Duitsers is minder kieskeurig. Bij de oosterburen mag de champignon best ietsje minder zijn.

Het zit de sector momenteel niet mee. De invoering van de euro heeft het leven van de consument flink duurder gemaakt. De paddestoelen zijn eveneens in prijs gestegen. „In guldens kostte een bakje van 250 gram in de winkel 1,99. In euro’s kost een half pond nu 1 euro. Dat is 2,20 gulden, een stijging van 21 guldencenten.” Omdat de champignon een luxe product is, blijven de bakjes met de witte paddestoelen langer dan voorheen in de schappen liggen.

Daar komt nog eens bij dat de concurrentie moordend is. „Vroeger hadden wij wel met twintig inkooporganisaties van winkelketens te doen. Momenteel zijn dat er nog maar zes voor de grootwinkelbedrijven. Die vormen een blok en bepalen de prijs. De goedkoopste handelaar mag leveren. Gaat hij niet mee met de prijs, dan blijft hij met zijn product zitten.” De teler uit Brabant pleit er daarom voor de krachten in de champignonteelt te bundelen. „Ieder vecht nu voor zijn eigen boterham.”

Het derde probleem vormt de concurrentie met lagelonenlanden in het voormalige Oostblok. Met name Polen is erg actief in de paddestoelen. Nederland kan nauwelijks opboksen tegen de goedkope plukkers uit Polen. „Ze krijgen daar niet meer dan 2 euro per uur.”

Personeelskosten vormen daarom de grootste kostenpost -zo’n 50 procent- van de totale bedrijfskosten. „De sociale lasten rijzen de pan uit.” Daardoor doet zich de absurde situatie voor dat Poolse arbeiders in Nederland plukken en Russische in Polen.

Bovendien overspoelen Poolse champignons de Duitse markt. Het voormalige Oostblokland is daarmee het Nederlandse marktaandeel in Duitsland voorbijgestreefd. Polen kan nog niet dezelfde hoeveelheden als Nederland leveren. „Ze maken daar vooral kleine champignons. Grote lukt ze nog niet.” Bovendien is de logistiek en infrastructuur in Polen nog niet geweldig. Maar de sector ontwikkelt zich in hoog tempo. „Ze leren daar snel.” De voor Nederland belangrijke Britse markt loopt daarom gevaar. „Poolse kwekers zetten zo twee chauffeurs op een vrachtwagen. Die kosten daar toch niets. Dan ligt Engeland binnen handbereik.”

Veel champignontelers zetten daarom een punt achter hun bedrijf. Tien jaar geleden telde Nederland zo’n 1400 telers. Momenteel zijn er nog 280 actief. Vorig jaar zijn er honderd gestopt. De teler uit Rijsbergen is zeven jaar geleden voor zichzelf begonnen. Eerst vijf jaar in een huurpand, de laatste twee jaar voor zichzelf in een gloednieuw bedrijf.

„Als ik het over zou kunnen doen, zou ik er niet weer aan beginnen”, verzekert Kemmeren. „Bij een baas houd ik hetzelfde over, maar heb ik veel minder zorgen en meer vrije tijd. Als mijn vrouw er nog wat bij werkt, houden we samen meer over.” Toch wil de teler het bijltje er niet bij neergooien. „De teelt is veel te leuk om te stoppen”, verzekert hij. „Het is nog vol te houden. Maar vraag niet hoe lang.”

De nieuwste tegenslag ondervinden de telers door de vogelpest. Het ministerie van Landbouw heeft een totaal vervoersverbod van kippenmest afgekondigd. In de compost van champignonkwekers zit kippenmest verwerkt. „Deze mest wordt momenteel vervangen door varkensmest en ureum. De vraag is hoe dat uitpakt in de teelt”, zegt Kemmeren zorgelijk. „Er zijn nooit proeven mee gedaan. Het is dus afwachten.” Eind april, begin mei zijn de eerste resultaten bekend. Tot die tijd zit de sector in spanning. „Ook wij zitten in de hoek waar de klappen vallen.”