„Dit is een nederlaag voor de Verenigde Staten, niet voor de VN”, stelt oud-hoogleraar volkenrecht Paul de Waart. „De aanvankelijke strategie van de VS was om -ongeacht een veto- toch negen stemmen in de Veiligheidsraad te krijgen. Maar ze hebben kennelijk zelfs die negen stemmen niet gekregen.” Toch denkt De Waart niet dat het voor niets is geweest dat de VS een half jaar lang op het VN-spoor hebben gelopen. „Het was een erkenning van de positie van de VN en dat is morele winst.”

President Bush benadrukte dat de Veiligheidsraad faalt in het afdwingen van zijn eigen resoluties. Is dat onredelijk? „Ja”, meent De Waart. „Er heerst binnen de Veiligheidsraad een gedoogbeleid als het gaat om het afdwingen van resoluties. De meeste worden niet strikt gehandhaafd. Denk bijvoorbeeld aan al de uitspraken over het Palestijns-Israëlische conflict. Vanaf de Golfoorlog in 1991 hebben de VN nooit de Iraakse ontwapeningsresoluties willen afdwingen. Al die tijd zijn de VS ook niet zo ver gegaan om militair in te grijpen, omdat de internationale gemeenschap dat niet steunde. Waarom moet dat nu ineens wel?”

Drs. Dick Leurdijk van Clingendael vond het vorig jaar september een „verrassing” dat Bush toch de VN-route weer op wilde. „Rumsfeld had een paar weken eerder gezegd dat de tijd van de inspecties voorbij was. Uiteindelijk zei Chirac afgelopen weekend nog dertig dagen voor de inspecties te willen. De logica van dat voorstel was dat dan ook de Fransen zouden instemmen met militair geweld. Het is nu stukgelopen op een verschil van dertig dagen.”

Leurdijk weet dat de Fransen in de kwestie Irak al jaren „een merkwaardige opstelling” hebben. „Deze kwestie zal voor de relatie tussen Amerika en Frankrijk nog wel een staartje krijgen. Verder ben ik voor de toekomst van de VN niet zo bezorgd. Het is geen perfecte organisatie, die al veel crises heeft overleefd.”

De Nederlandse oud-ambassadeur bij de VN, mr. Peter van Walsum, geeft toe dat het „niet in de haak is” militaire actie te ondernemen zonder toestemming van de Veiligheidsraad. „Maar het is evenmin in orde als een van de vijf permanente leden uitvoering van resoluties blokkeert. Dat is op zijn minst even erg als het voeren van actie buiten de Veiligheidsraad om.”

Van Walsum is het ook niet eens met de kritiek van prof. De Waart dat de VN er een „gedoogbeleid” op na houden. „De uitspraken over het Palestijns-Israëlische conflict zijn geen dwingende resoluties, maar uitspraken die de partijen manen om een oplossing te zoeken. Ik weet wel dat er ook sanctieresoluties zijn die zijn verpieterd, maar is dat een reden om Irak dan te laten gaan? Ik heb het in de VN-sanctiecommissie van nabij meegemaakt dat Frankrijk het gevaar van Saddams massavernietigingswapens steeds heeft gebagatelliseerd. De Fransen zijn hoofdverantwoordelijk dat Hussein het gevoel bleef houden dat hij het zou redden”, aldus de Nederlandse oud-diplomaat.

Frankrijk ging daarom vorig jaar november alleen akkoord met resolutie 1441 onder militaire druk van de Amerikanen, is de stellige overtuiging van Van Walsum. „De resolutie was harder dan waarvan ze zich eerder hadden onthouden. Maar ze moeten zich ook aan de tekst van de resolutie houden. Het is zonneklaar dat Irak deze resolutie niet heeft nageleefd.”

Eigenlijk is Van Walsum „toch wel blij” dat de Amerikanen nu buiten de VN om opereren. „Dat toont aan dat de Veiligheidsraad niet weet om te gaan met het schenden van resoluties. Als de Veiligheidsraad A zegt, moet het ook B zeggen. Het is duidelijk dat militaire actie het logische gevolg is van het niet-meewerken aan resolutie 1441.”

Van Walsum geeft de VN het advies hierover in de toekomst „diep na te denken.” „Verder geloof ik niet dat de toekomst van de VN op het spel staat. Na de militaire actie zullen de VN-lidstaten meewerken aan de heropbouw van Irak en loopt het allemaal los.”