De kamercommissie oefent het toezicht uit op onze geheime diensten. Dat zijn er twee: de AIVD (de vroegere BVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD). Van oudsher bestaat de commissie uit de fractievoorzitters van de vijf grootste partijen in de Tweede Kamer.

Over de samenstelling van de commissie was vorig jaar achter de schermen een hoop gedoe. Tot aan mei 2002 was Melkert (PvdA) voorzitter. Leden waren Dijkstal (VVD), De Graaf (D66) en Balkenende (CDA). Rosenmöller (GroenLinks) had ook mogen aanschuiven, maar die wilde niet. Zijn fractie heeft principiële bezwaren tegen het geheime karakter van de commissie. De leden van de commissie moeten beloven dat ze van het besprokene niets naar buiten brengen. Bovendien wilde Rosenmöller dat de commissie werd uitgebreid.

Toen het CDA bij de verkiezingen van 15 mei de grootste partij werd, mocht de nieuwe CDA-fractievoorzitter, Verhagen, de hamer van Melkert overnemen. Om tegemoet te komen aan de wens van GroenLinks, stelde hij voor dat twee plaatsen zouden worden ingeruimd voor de kleinere fracties. De ex-officier van justitie Teeven (Leefbaar Nederland) zou, mede namens ChristenUnie en SGP, in de commissie zitten nemen. De tweede nieuweling zou GroenLinks en SP vertegenwoordigen.

Dat plan ging echter niet door omdat beide linkse partijen onoverkomelijke bezwaren bleven houden tegen het geheime karakter van de commissie. Er ontstond een impasse, waarna de commissie opnieuw werd geformeerd. Na veel vijven en zessen mocht ook de LPF, die immers de vierde grote partij was geworden, aanschuiven. Behalve Herben bestaat de commissie uit Verhagen, Bos en Zalm. Na de kabinetsformatie wordt ze opnieuw samengesteld. Dat zal problemen geven, want Herben moet er weer uit en zijn opvolger Marijnissen (de SP is nu de vierde partij) wil waarschijnlijk niet.

Net als GroenLinks heeft de SP grote bewaren tegen de beslotenheid waarmee de commissie is omgeven. Die staat volgens de partij op gespannen voet met de openheid die een democratie dient te kenmerken. De veiligheidsdiensten stellen daar tegenover dat hun werk voor een deel bestaat uit geheime onderzoeken. Ook verzamelen ze veel privacygevoelige informatie, zoals blijkt uit de affaire-Margarita.

Wat wel openbaar is, is het verslag van de commissie aan de Tweede Kamer. Het laatst werd dat uitgebracht in november vorig jaar. Uit het verslag blijkt bijvoorbeeld dat de ministers van Defensie en Binnenlandse Zaken de commissie in het voorjaar van 2001 informeerden over Echelon, een supergeheim Brits-Amerikaans inlichtingensysteem.

In juni 2001 werd de commissie bijgepraat over de arrestatie van de voormalige Servische president Milosevic. Ook kreeg ze informatie over „de activiteiten van een bepaalde terroristische groepering.”

Een zeer bijzondere bijeenkomst had plaats op 11 september 2001. Tijdens de ontvangst van een Zweedse delegatie bereikte de commissie het nieuws over de aanslagen in Amerika. De gebeurtenissen in de VS waren aanleiding ook de andere fractievoorzitters in de informatie van de BVD te laten delen.

De volgende vergaderingen stonden bijna geheel in het teken van de nieuwe terroristische dreiging. Tussen de bedrijven door kwam ook de beveiliging van politicus Pim Fortuyn aan de orde. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken -verantwoordelijk voor de BVD- bestond er „ten aanzien van betrokkene geen concrete dreiging.”

In de eerste helft van vorig jaar stonden de rekrutering van jihadstrijders en uiteraard de moord op Fortuyn hoog op de agenda. De kwestie-Margerita bleef voor de commissie geheim. Daarover werd ze pas vorige week bijgepraat. Dat de ”commissie stiekem” kan zwijgen, blijkt uit het feit dat over de inhoud van het besprokene tot nu toe niets is uitgelekt.

Aan haar jongste verslag voegt de commissie nog toe dat ze „wederom veelvuldig” kennis heeft kunnen nemen van „de opvattingen van een vaste briefschrijver over de toestand in de wereld in het algemeen, en over zijn plaats daarin in het bijzonder.” Zelfs die opvattingen blijven voor de buitenwacht verborgen.