Tijdens een conferentie van de voedsel- en landbouworganisatie van de VN (FAO) in mei 2007 werd de opmerkelijke, maar in het publieke debat nauwelijks opgemerkte conclusie getrokken dat de wereldvoedselproductie bij volledige omschakeling naar biologisch met 132 procent zou toenemen. Onderzoekers van de universiteit van Michigan (VS) komen tot dezelfde constatering: biologische landbouw heeft in ontwikkelingslanden tot drie keer hogere opbrengsten geleid en levert in de rijke landen gemiddeld net zo veel op als gangbare landbouw. Alleen bij optimale groeiomstandigheden en een hoog gebruik van kunstmest en pesticiden is de gangbare landbouw vooral in Europa en de VS gemiddeld zo’n 25 procent productiever. Dit gaat wel ten koste van biodiversiteiten bodemvruchtbaarheid, met verminderde productiemogelijkheden op lange termijn als gevolg.Waarom blijven dit soort berichten in Nederland ondergesneeuwd? Omdat Nederland een van de grootste voedselexporteurs ter wereld is en een enorme veestapel herbergt met alle bijbehorende belangen? Maar hoe groot is dat economische belang nu werkelijk als je alle maatschappelijke kosten daarin verdisconteert? De kosten van BSE, MKZ, varkenspest, vogelgriep en Q-koorts zijn torenhoog, zeker nu ook de gevaren voor de volksgezondheid meer en meer een rol spelen.

Bodem

Het Landbouw-Economisch Instituut (LEI) bracht onlangs in een onderzoek naar buiten dat de biologische landbouw in Nederland –nu nog maar 2,5 procent van het areaal– zo’n 10 miljoen aan harde besparingen oplevert voor het schoon houden van water, bodem en lucht. Natuurlijk zijn biologische bedrijven niet perfect of onkwetsbaar voor allerlei dierziekten. Er zijn nog tal van ontwikkelingsvraagstukken, maar telkens blijkt dat met de systeembenadering die aan de biologische landbouw ten grondslag ligt, veel problemen kunnen worden voorkomen en opgelost.

Wat is het geheim van de biologische landbouw? Het is blijkbaar meer dan het weglaten van kunstmest en chemie. Uit alle onderzoeken blijkt de crux telkens weer de kwaliteit van de bodem: biologische bodems bevatten meer leven en organische stof. Daardoor hebben de bodems een betere structuur. Bij droogte wordt het schaarse water beter benut, bij overstromingen wordt het water beter opgenomen én er is minder erosie. Met name rond de tropen en in berggebieden –waar je van nature extreme weersomstandigheden hebt en kwetsbare bodems– scoort biologische landbouw dan ook veel beter. Met het oog op de klimaatsverandering ligt inzetten op biologische landbouw daarom ook meer voor de hand dan zoeken naar droogteresistentie via gentechnologie.

De goede bodemkwaliteit vloeit voort uit de systeemaanpak van de biologische landbouw. Door een combinatie van maatregelen wordt de natuurlijke weerstand van plant en dier verbeterd, zodat ze stressfactoren van buiten –zoals plagen en ziektes– beter kunnen opvangen. Een ander belangrijk element in de biologische landbouw is de hogere soortenrijkdom (biodiversiteit), zoals het rijke bodemleven.

Bij een grote biodiversiteit is er minder kans op plantenziektes en zijn de opbrengst en stabiliteit van een ecosysteem groter. De FAO ziet het verminderen van de biodiversiteit als een van de grootste bedreigingen van de toekomstige voedselzekerheid. De biologische landbouw stimuleert ontwikkeling van zowel de agrobiodiversiteit als de algemene biodiversiteit en biedt dus een effectieve oplossing om de soortenrijkdom niet kwijt te raken.

Aanjager

Biologische landbouw draagt ook bij aan het beperken van de effecten van de klimaatverandering. Biologische landbouw kent een veel lager verbruik van fossiele brandstoffen en de emissie van broeikasgassen per hectare is een derde lager doordat geen kunstmest en pesticiden gebruikt worden, en minder krachtvoer. Biologische bodems bevorderen de opslag van CO2 in de vorm van organische stof.

In de zoektocht naar oplossingen voor dreigende voedseltekorten ligt het accent vooral op verdere schaalvergroting, intensivering en introducties van gengewassen. De biologische landbouw heeft bewezen dat er een alternatief is. Een landbouw waarbij niet alleen de productie van voedsel telt, maar de levering van een groot aantal groene en blauwe diensten gericht op het behoud van de groene ruimte voor de eigen regio, vaak gecombineerd met multifunctionele diensten zoals zorg, recreatie en natuurbeheer.

Landbouw kan daarmee een enorme aanjager zijn van de economie, waarbij werkgelegenheid en geldstromen dichter bij de boeren en de omgeving terechtkomen en minder bij multinationale bedrijven die vooral sturen op afhankelijkheid van de landbouw van (gentech)zaden en chemische bestrijdingsmiddelen. Volgens de Sociaal Economische Raad (SER) zijn dierenwelzijn, milieu en klimaat, natuur en landschap en waterbeheer meerwaarden die de landbouw kan leveren en die daarom marktconform vergoed moeten worden. Er ligt nu een historische kans voor de Nederlandse overheid om dit tot speerpunt te maken bij de hervorming van het Europese landbouwbeleid en zich te profileren als innovatieve landbouwnatie.

De auteurs zijn respectievelijk hoogleraar biologische plantenveredeling aan Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR) en voorzitter van Stichting Zaadgoed.