Uit een tot dusver geheime notitie aan premier Drees blijkt dat de Amerikaanse president Eisenhower op 3 oktober 1958 via de Nederlandse VN-ambassadeur Schürmann steun heeft toegezegd aan Nederland. Eisenhower was geheel gekant tegen „een vaste voet van Indonesië op dit eiland.” Ook meldde Schürmann over dit gesprek: „Nederland behoefde zich geen zorgen te maken voor wat betreft de Amerikaanse houding, mocht het territoir onverhoopt worden aangevallen.”

Het is de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Luns vaak kwalijk genomen dat hij het ten onrechte deed voorkomen dat de Amerikanen een dergelijke belofte hadden gedaan. Dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, John Foster Dulles, in die jaren Luns schriftelijk zijn steun betuigd zou hebben voor het Nederlandse Nieuw-Guineabeleid, kon nooit worden bewezen. De geopende archieven geven nu echter meer duidelijkheid.

Op 2 april 1962 schreef de opvolger van Eisenhower, president Kennedy, aan premier De Quay, dat Nederland moest toegeven aan Indonesië. Hij vreesde voor een oorlog die niet door Nederland en niet door het Westen gewonnen zou kunnen worden. Alleen de communisten zouden er voordeel van hebben. Kennedy drong aan op een overdracht van Nieuw-Guinea.

Algemeen rijksarchivaris Van Boven onthulde de nieuwe gegevens gisteren in een toespraak bij de overdracht van de stukken. De nieuwe archiefstukken omvat een stapel papier van 340 meter uit de jaren van 1942 tot en met 1979. Het zijn vooral stukken aan de hand waarvan de twaalf ministers-presidenten uit deze periode -van Gerbrandy tot en met Van Agt- het kabinetsberaad voorbereidden. Daarnaast bevat het archief van het Kabinet van de minister-president stukken over de kabinetsformatie zelf. Ook documenten met betrekking tot de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD), de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en de inlichtingendiensten -die rechtstreeks onder de minister-president vielen- zijn nu voor het publiek toegankelijk.

Prof. Fasseur, die al een biografie schreef over koningin Wilhelmina, gaat er dankbaar gebruik van maken bij een biografie over Gerbrandy, die in de oorlogsjaren in Londen minister-president was, zo zei hij gisteren. De hoogleraar hield een causerie over deze oorlogspremier, die voor de Tweede Wereldoorlog bekend stond als rood en daarna als reactionair. Ook dr. P. Kasteel, de vroegere secretaris van premier Gerbrandy, was bij de bijeenkomst aanwezig.

Minder dan 8 procent van de stukken uit het archief van de ministers-presidenten blijft nog geheim voor onderzoekers en het publiek. Het gaat om informatie over personen die nog niet zijn overleden of over kwesties die nog steeds voortduren.

Ook stukken die betrekking hebben op het Koninklijk Huis zijn nog niet vrijgegeven. Dat betreft onder meer de Lockheed-affaire ten tijde van het kabinet-Den Uyl. Een overzicht van de nu beschikbaar gekomen stukken is te raadplegen op www.nationaalarchief.nl.

Overigens kan het Nationaal Archief niet instaan voor de compleetheid van de betreffende archieven. De mogelijkheid bestaat dat een premier iets vernietigd heeft wat in zijn ogen al te gevoelig was, of bepaalde zaken in zijn privé-archief bewaard heeft.

Premier Balkenende zei gisteren in zijn toespraak dat mensen die benieuwd zijn naar wat zich nu in het torentje afspeelt, geduld moeten oefenen. De huidige archieven zullen op grond van de archiefwet pas over twintig jaar naar het Nationaal Archief worden overgebracht.