Het gesprek met Middelkoop is net op dreef als een van zijn mobiele telefoons op tafel het op een trillen zet. Het is de i-Phone. Aan de andere kant van de lijn vertelt een compagnon dat er zojuist een klant heeft gebeld. Een vermogende particulier die kennelijk het vertrouwen in de waardevastheid van zijn papiergeld compleet is verloren.Goud wil hij daarom hebben. Snel graag en een kilootje of tien – na de recente forse prijsstijgingen voor edele metalen inmiddels goed voor 250.000 euro. Middelkoop: „Koop het vanmiddag, maar wacht nog heel even. De prijs daalt nu licht.”

Het voorval is exemplarisch voor het huidige leven van Willem Middelkoop (47), die in de loop van vorig jaar welhaast nationale bekendheid verwierf met zijn eind 2007 verschenen boek ”Als de dollar valt”. Van het boek, waarin Middelkoop het verloop van de kredietcrisis grotendeels voorspelt, zijn na 14 drukken inmiddels 50.000 exemplaren verkocht. Deze week verscheen het vervolg: ”Overleef de kredietcrisis”.

Enkele maanden geleden staakte Middelkoop zijn journalistieke werk als beurscommentator voor de financieel-economische televisiezender RTL-Z om zich vol op zijn nieuwste hobby’s te kunnen storten: een webwinkel voor fysiek goud (amsterdamgold.com) en een beleggingsfonds op het gebied van edele metalen (het Gold&Discovery Fund).

Inmiddels krijgt Middelkoop dagelijks dergelijke bestellingen, legt hij uit. „Al is 10 kilo vrij veel. Mensen kunnen vanaf 100 gram terecht in de webshop, maar de meeste aankopen betreffen hoeveelheden van 1 tot 5 kilo.”

De loop in de goudtoko zit er inmiddels goed in. Middelkoop: „Na de val van DSB Bank is onze maandelijkse omzet verdubbeld van 1 naar 2 miljoen euro.” Het is de groeiende vlucht naar goud, verklaart hij . „Steeds meer mensen maken zich zorgen over de huidige ontwikkelingen. Ze vragen zich af of het risico van omvallende banken en het monetaire ingrijpen van centrale banken wereldwijd de waardevastheid van hun spaarsaldo niet bedreigt.”

Middelkoop slijt zijn waar aan „vermogende particulieren, veelal ondernemers.” Maar ook Kamerleden, professoren en zelfs bankiers mag hij tot zijn klanten rekenen.

U levert fysiek. Waar laat iemand 10 kilo baar goud?

„Dat moet iedereen zelf weten. Wees creatief! Als klanten om advies vragen, dan geef ik wel aan dat ik het persoonlijk niet bij de bank zou onderbrengen. Je koopt immers goud omdat je de bank niet meer vertrouwt. Toch?”

In uw boeken prijst u goud aan, wat u toevallig zelf ook verkoopt. Is dat niet op het randje?

„Mijn criticasters zeggen: die Middelkoop doet dit alleen maar omdat hij er zelf beter van wil worden. Maar ik zeg altijd: put your money where your mouth is. Doe dus wat je zelf uitdraagt. Daarvoor hebben professionele beleggers enorm veel respect. Zij hebben het juist niet op mensen die slechts gratuit hun mening geven.”

Goud is duur. Te duur voor Jan met de pet. Wat adviseert u hem?

„Jan met de pet kan zilver kopen. Spotgoedkoop en de prijs gaat de komende jaren geheid over de kop. Je koopt op dit moment een kilo puur zilver voor 400 euro. Dat is zeventig keer goedkoper dan goud. Er is echter één nadeel: over zilver betaal je 19 procent btw omdat het in tegenstelling tot goud wordt gezien als een grondstof. Dat schrikt de meeste Nederlanders af. Anderzijds is zilver dit jaar al 55 procent in waarde gestegen. Goud 26 procent.”

In het uiterste geval voorziet u in uw boeken een crash met binnen 24 uur een situatie van ruilhandel. Heb je dan niet meer aan graan dan aan goud?

„Graan bederft. Dus toch maar goud en zilver. Of sigaretten: mensen die roken doen daar alles voor. Goud wordt al eeuwenlang als waardevol gezien. Je koopt het trouwens niet zozeer om te ruilen, als wel om je vermogen te beschermen tegen het waardeloos worden van geld. Argentijnen die vóór de crisis in 2001 hun peso’s hadden omgezet in goud, waren rijker uit de malaise gekomen in plaats van 90 procent armer. In de loop van de geschiedenis zijn er ruim 400 geldsystemen ontploft. Goud heeft echter altijd zijn waarde behouden. Dat maakt het uniek.”

Ligt aan de huidige hoge goudprijs niet vooral veel speculatie ten grondslag?

„Tja, wat is speculatie? Vergeet niet dat er in de wereld sprake is van beleggersdwang. Er klotst zo veel geld rond, mensen móéten wel ergens naartoe met hun vermogen. Alles is dus per definitie speculatief. Goud, olie, maar ook aandelen en obligaties. De fundamentele situatie van de goudmarkt is daarnaast ook bijzonder. Er is zó veel geld, maar slechts zó weinig goud. Je koopt alle mijnen ter wereld op voor 500 miljard dollar. En dat terwijl er alleen al tijdens de kredietcrisis wereldwijd voor 13.000 miljard dollar aan steunmaatregelen is gespendeerd. Verder maken landen als China en India zich inmiddels openlijk zorgen over de waardedaling van de dollar en zetten ze stapsgewijs hun grote reserves om in goud. Dat legt een enorme bodem onder de goudmarkt.”

Sinds het uitbreken van de kredietcrisis is Middelkoop een graag geziene gast in televisieprogramma’s en een veelgevraagd spreker. In januari 2008 trad hij daarnaast op als expert tijdens een openbare hoorzitting in de Tweede Kamer. Kamerleden wilden zich laten informeren over de crisis, die enkele maanden daarvoor in Amerika was gaan rommelen nadat bleek dat banken massaal hypotheken hadden verstrekt aan mensen met geen of veel te weinig inkomen.

U werd daar niet bepaald door iedereen voor vol aangezien.

„Ik werd weggezet als een doemdenker. „Heeft u soms slecht geslapen”, vroeg ChristenUnie-Kamerlid Cramer me na mijn betoog. Chef-econoom Lex Hoogduin van Robeco, inmiddels kroonprins van voorzitter Nout Wellink bij De Nederlandsche Bank, zat er ook. Volgens hem hadden „de pessimisten” zoals ik „niet helemaal ongelijk”, maar viel er uit wetenschappelijk onderzoek toch écht af te leiden dat de crisis rond de zomer van dat jaar voorbij zou zijn.”

Het pakte anders uit. Nauwelijks acht maanden na de hoorzitting viel, op de dag voor Prinsjesdag 2008, de Amerikaanse Zakenbank Lehman Brothers om, waarmee de sluimerende kredietcrisis ineens mondiaal in de hoogste versnelling terecht kwam. Enkele weken later lagen in Nederland, op Rabobank na, alle grote financiële instellingen aan een noodinfuus van de overheid. Wereldwijd kostte de bestrijding van de wereldwijde crisis al duizenden miljarden dollars.

Had u dát verwacht?

„Over de intensiteit van de crisis heb ik me niet verbaasd. Wél over de snelheid waarmee alles zich heeft voltrokken. In mijn boek voorspelde ik een crisis binnen vijftien jaar. Ik had nooit gedacht dat ze Lehman zouden laten ploffen. Als dat niet was gebeurd, had alles zich veel geleidelijker voltrokken. Daarnaast had ik ook verwacht dat een dollarcrisis zou leiden tot een kredietcrisis. Het omgekeerde bleek waar: we zitten nu dankzij een kredietcrisis in een dollarcrisis.”

Overheden en bankiers trokken alles uit de kast, van renteverlagingen tot nationalisaties, om een crash van het geldsysteem te voorkomen. De juiste beslissing?

„Ik had precies hetzelfde gedaan. Het risico van een volledige desintegratie van het systeem was simpelweg te groot. Het nadeel is echter dat de problemen er alleen maar door vooruit zijn geschoven. Een ongedekt geldsysteem gaat onherroepelijk ten onder. We hebben jarenlang iets uit niets gecreëerd door schuld op schuld te stapelen. Je hoeft geen geleerde te zijn om in te zien dat een crisis die het gevolg is van te veel krediet niet kan worden bestreden met nóg meer krediet.”

Is er sinds vorig jaar voldoende gebeurd om excessen in de toekomst te kunnen voorkomen?

„Er is helemaal niets gebeurd. En het momentum hiervoor is nu weg. We hadden zulke mooie plannen, maar we zijn weer terug bij af. En in sommige gevallen is de situatie er zelfs schokkender op geworden. Werden er voorheen aan bankiers hoge bonussen betaald met geld wat zij zelf hadden verdiend of bij elkaar hadden gestolen, inmiddels worden bonussen uitgekeerd met geld van de belastingbetaler dat banken als noodsteun van de overheid hebben ontvangen.”

Kan de noodzakelijke ethiek ook vanuit bankiers zelf komen?

„De topman van de Amerikaanse bank Goldman Sachs zei vorige week dat bankiers in zijn ogen werk van God doen. Dat vinden wij vreemd, maar die mensen geloven dat écht. Bankiers zijn over het algemeen niet de meest moralistische personen. Je wordt bankier omdat je van geld houdt. Pakken wat je pakken kunt, die cultuur zit er bijzonder diep in.”

Het zal dus toch van strenger toezicht moeten komen?

„Ja. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat ze een groter huis willen. Je kan het zelfs een bankier niet kwalijk nemen dat hij zo veel mogelijk geld wil verdienen. Maar juist daarom is toezicht vereist die deze natuurlijke aandrang in toom houdt. En daar is het misgegaan. Complicerende factor is dat als je maatregelen treft, je dit op mondiaal niveau moet doen. In je eentje voor rood licht blijven staan is erg gevaarlijk als verder iedereen doorrijdt.”

In zowel Nederland als in de VS vertoont de economie weer groei.

„Het herstel wat we nu zien, is vooral statistisch. We komen vanaf de bodem waarop bij wijze van spreken alles stillag. Dan is ieder nieuw cijfer per definitie positief. Het herstel is ook kunstmatig omdat het in gang is gezet doordat overheden de economie hebben overladen met extra geld. Geen enkele financiële autoriteit zal echter proberen de positieve berichtgeving te nuanceren. roei is immers vereist om dit systeem draaiende te houden. Het wordt echter nooit meer zoals vroeger.”

---

In zijn deze week verschenen boek ”Overleef de kredietcrisis” beschrijft Willem Middelkoop vier scenario’s voor de toekomst. Volgens hem gaan we die „allemaal meemaken, maar in verschillende fases.”

1. Een deflatoire spiraal

In zo’n spiraal van afnemende prijzen geraakten we volgens Middelkoop feitelijk eind vorig jaar toen beleggers alles verkochten, consumenten en bedrijven op hun handen gingen zitten en prijzen daalden. „Voor een met schulden overladen economie is deflatie een ramp. Overheden proberen dit daarom uit alle macht te voorkomen door steeds meer geld in de economie te pompen en geldpersen te laten draaien. Dit lijkt te lukken, maar brengt een Japans scenario van statistisch herstel dichterbij.”

2. Het Japanse scenario

Een voortsukkelende economie. Geen huilende massa’s op straat, geen rellen, maar een opeenvolging van terugval en herstel, stelt Middelkoop. „Dit is nog het meest gunstigste scenario.” De situatie kan volgens hem terugvallen in een deflatoir scenario, zoals in Japan al jarenlang dreigt, maar ook doorslaan in een situatie van oplopende inflatie omdat er „ongelooflijke hoeveelheden geld” worden gecreëerd om uit de deflatoire spiraal te geraken. „Het is wat de econoom Milton Friedman ooit al zei: „Desnoods strooi je geld uit helikopters om deflatie te voorkomen.””

3. Hyperinflatie

Volgens Middelkoop kunnen overheden echter niet ongestraft vanuit het niets steeds meer geld creëren, zoals momenteel gebeurt in Engeland en de VS, waar praktisch alle staatsschuld wordt opgekocht door de centrale bank. „Op een gegeven moment gaan mensen vragen stellen bij de waardevastheid van geld.” Hierdoor kan inflatie omslaan in hyperinflatie. Dat is volgens Middelkoop geen economische fenomeen, maar een psychologisch proces waarin burgers het geloof en vertrouwen in geld verliezen. „We hebben het eerder meegemaakt: recent nog in Zimbabwe en in 1921 in de Weimarrepubliek. Henry Ford, de uitvinder van de T-Ford, zei het ooit al: als mensen vandaag zouden beseffen hoe het financiële systeem écht werkt, zou er morgen een revolutie zijn.”

4. Het ondenkbare

Hyperinflatie eindigt uiteindelijk in wat economen het ondenkbare scenario noemen, stelt Middelkoop. „Als mensen zich beginnen te realiseren dat wat er uit de flappentap komt feitelijk confetti is, dan ben je daar al snel.” Als mensen papiergeld niet meer vertrouwen, kun je ook geen nieuw geldsysteem introduceren en heb je binnen de kortste keren ruilhandel, meent hij. „Het lijkt ondenkbaar, maar dat is het niet. Het gebeurde recent nog, in 2001 in Argentinië. Op een ochtend gaven de pinautomaten daar geen geld meer en ontstond er binnen 24 uur ruilhandel.”

---

Citaten uit het boek ”Overleef de kredietcrisis”.

„Ik zei tegen mijn vrouw: „Haal zo veel geld uit de automaat als je kunt.” Toen ze vroeg waarom, zei ik dat er een kans bestond dat de banken niet open zouden gaan. Ik herinner me dat mijn vrouw even stil was en vroeg: „Meen je dat.” En ik zei: „Ja.””

„Wat deze crisis laat zien is een financieel systeem dat zo kapot is als ik nog nooit eerder in mijn hele leven heb gezien.”

„Nooit eerder in onze geschiedenis stonden miljoenen op de rand van uitzetting, niet omdat ze hun baan kwijt zijn, niet vanwege een persoonlijke crisis, niet vanwege gebeurtenissen in hun leven, maar omdat hun hypotheek hen daartoe dwingt.”

„De volgende crisis zal een crisis zijn van staten die zich te veel met de economie bemoeien, een crisis van regeringsfalen.”

„Ik vind niet dat ons iets te verwijten valt… In professioneel opzicht is deze crisis een interessante periode. Wij doen dingen, als centrale banken, die we nooit eerder hebben gedaan. De triljarden vliegen je om de oren.”

„We zijn een land geworden dat gespecialiseerd is geraakt in het maken van papier in plaats van dingen. (…) Het was uiteindelijk voorbestemd om te worden blootgelegd als een piramidespel, waarbij de uitbetaling afhankelijk was van het binnenhalen van steeds meer spelers en de productie van meer en meer papier.”

„Het huidige wereldsysteem van reserves is aan het rafelen. Het valt uit elkaar. De vraag is niet of we een nieuw systeem gaan krijgen. De vraag is of dat op een ordelijke of wanordelijke manier gebeurt.”

„Er zijn niet veel alternatieven. Of we laten de economie instorten om zo de schulden weg te werken, of we houden de failliete economie met overheidssteun aan de gang om de ineenstorting te voorkomen. Dat is dus de keuze tussen een verschrikkelijk einde of een eindeloze verschrikking.”