Heftig was de onderlinge strijd van de beide Duitse staten tijdens de Koude Oorlog. Wederzijdse spionage was aan de orde van de dag. Bekend is de DDR-fascinatie voor spionage, maar ook de Bondrepubliek zat niet bepaald stil. Alleen al zo’n 10.000 DDR-burgers zouden tot 1989 informatie hebben doorgespeeld aan de West-Duitse Bundesnachrichtendienst (BND).Een ander voorbeeld: samen met de Amerikaanse CIA groef de Gehlen-Organisatie, voorganger van de BND, in 1955 vanuit West-Berlijn een lange tunnel onder de demarcatielijn door om een informatiekabel te bereiken waar talloze telefoon- en telexboodschappen doorheen gingen. Door taps te plaatsen werden niet minder dan 50.000 magneetbanden gevuld met 365.000 gesprekken. Om de versleutelde informatie te analyseren, werden ruim 650 specialisten ingezet.

Ondanks dat deze Operation Gold in het diepste geheim werd uitgevoerd bleek Moskou er al vanaf het begin van op de hoogte. In 1956 besloot het er een eind aan te maken. De KGB liet de tunnel uitgraven en ten aanschouwen van de opgetrommelde pers werd het Westen als „vijandelijke provocateur” aan de schandpaal genageld.

Behalve spionage zette de Bondsrepubliek ook propaganda in als psychologisch strijdmiddel om de vijand te destabiliseren. Vooral in de jaren 50, overspoelde een vloedgolf van ideologisch getinte boekjes, tijdschriften en vlugschriften –vaak met een onschuldige omslag– de posterijen. Toen de Muur en het IJzeren Gordijn eenmaal een feit waren, kreeg de propagandaoorlog een ander karakter. Het regende pamfletten om de grenssoldaten van de Nationale Volksarmee te leren hoe ze op vluchtelingen konden schieten zonder hen daadwerkelijk te raken.

West-Duitse soldaten schreven vanaf schuiladressen duizenden brieven aan DDR-partijfunctionarissen en -militairen, aldus Helmut Michelis. Daarin vermeldt hij ook hoe onder de schuilnaam Diesel op 18 juli 1962 een mijnenveger 26.000 in plastic folie verpakte tijdschriften voor de kust van de Oostzee afwierp. Een onderzeeboot zorgde ervoor dat gekleurde ballen met het opschrift ”Freiheit kennt keine Mauer” aanspoelden op de DDR-stranden.

Ballonnen

In 1962 wierpen sportvliegtuigjes propagandamateriaal af. Deze actie, onder de schuilnaam Albatros, werd spoedig stopgezet vanwege de risico’s. Ook raketjes van het type Promar (afkorting voor Propagandamateriaal-Raket) bleken niet te voldoen. Het gebruik van ballonnen verliep daarentegen, dank zij de overheersende westenwinden, zeer succesvol. De ballonnen konden tot ongeveer 30 kilometer over de grens grote pakketten papier droppen. Dat waren geschriften waarvan de blaadjes even dun waren als die van een zakbijbel. Dat de ballonzendingen inderdaad aankwamen, bleek uit de vele reacties.

In 1972 werd, in het kader van de wederzijdse ontspanning, de propagandaoorlog beëindigd. De invloed van folders en tijdschriften was overigens al eerder ingehaald door radio en tv, die zich als elektronische media, niets van grenzen aantrokken. Op de vraag welke uitzendingen de DDR het meest stoorden, zegt prof. Georg Grasnick, voormalig chef-redacteur van het Oostberlijnse zenderpark: „Dat was de tv-reclame van de SFB. Die maakte bij onze burgers consumentenwensen wakker, die ons systeem –ook op de langere termijn– niet zou kunnen vervullen.”

De irritatie over deze onthullingen van Helmut Michelis lijkt niet veroorzaakt door zijn berichtgeving over de vroegere activiteiten van de Bundesnach­richtendienst, maar vanwege de lijnen die hij trekt naar het heden. Hij meldt dat de propaganda-eenheid van deze dienst nu in Afghanistan probeert de publieke opinie te beïnvloeden door de uitgave van tijdschriften in hun eigen talen en het verzorgen van videobijdragen aan lokale tv-zenders om het vertrouwen van de bevolking in de Duitse vredessoldaten te winnen.